کرمانشاه
معرفی
پیشینه تاریخی
شواهد و مدارک باستان شناختی نشان می دهد این منطقه از اولین زیستگاههای انسان به شمار می رفته و یکی از مراکز مهم جمعیتی در زاگرس میانی محسوب می شده است تمامی ادوار زندگی انسان از عهد حجر تا دوره های تمدنی پیش از تاریخ و سپس تا تشکیل حکومتهای بزرگ سیر تحول خود را در این محدوده طی کرده است . در هزاره چهارم ق . م استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی است . بازرگانان این منطقه با بازرگانان شوشی و بین النحرینی داد و ستد و تبادل کالا داشتند .
در دوره ساسانی ، استان کرمانشاه بیش از هر دوره دیگری از اعتبار و رونق خاصی برخوردار بود . شهر یاران ساسانی به علت نزدیکی این منطقه به پایتخت آنها یعنی تیسفون ایام تابستان را در قصرهای ییلاقی این منطقه می گذراندند .
موقعيت جغرافيايي
استان كرمانشاه با مساحتي معادل 434,24 كيلومتر مربع در غرب ايران واقع شده است. براساس‌آخرين تقسيمات اداري و كشوري در سال 1375، شهرستانهاي استان كرمانشاه عبارتند از: اسلام آباد غرب،پاوه، جوانرود، سرپل ذهاب، سنقر، صحنه، قصرشيرين، كرمانشاه، كنگاور، گيلان غرب و هرسين. اين استان ازشمال به استان كردستان، از جنوب به استان‌هاي لرستان و ايلام، از شرق به استان همدان و از غرب به كشورعراق محدود شده است.
جمعیت استان
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ش ، جمعیت استان کرمانشاه بالغ بر 1778596 نفر است و حدود سه در صد از جمعیت کل کشور را تشکیل می دهد . از این تعداد 35/59 در صد در نقاط شهری و 30/39 در صد در نقاط روستایی زندگی می کنند و بقیه غیر ساکن هستند . از جمعیت این استان 14/4 در صد در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار دارند . 14/55 در صد بین 15 تا 64 ساله و 71/40 در صد کم تر از 15 ساله هستند.
تاريخ و فرهنگ
اقوام مهاجر "گوتي يا كاسي" در هزاره سوم و چهارم قبل از ميلاد در كوهساران زاگرس سكونت‌داشتند و سرانجام بين النهرين را تصرف كردند. به استناد كتيبه‌هاي بابل، آشور و عيلام، طوايفي به نام‌هاي‌لولوبي، گوتي، فايري، آمودا و پارسفوا نيز در دامنه‌هاي زاگرس ساكن بوده‌اند.
لولوبي‌ها يا لولوها اجداد لرها محسوب مي‌شوند و در زمان‌هاي گذشته در ذهاب، شهرزور و سليمانيه زندگي‌مي‌كرده‌اند. براي نخستين بار نام ماد به صورت "آماده‌اي"در حملات آشوريان به نواحي كردستان فعلي ذكرگرديده است. بنابراين مي‌توان دريافت كه از هزار سال قبل از ميلاد قوم ماد در دامنه‌هاي زاگرس سكونت داشته‌است. غير از مادها، دو طايفه ديگر به نام پارس‌ها و كردها نيز در شمار ساكنان دامنه‌هاي زاگرس ذكر شده است.ساخت شهر كرمانشاه به بهرام، شاه ساساني منسوب است كه در روزگار پدر فرمانروايي ايالت كرمان را داشت وبدين جهت به «كرمانشاه» لقب يافته بود. كرمانشاه پس از شكست ايرانيان در نهاوند به تصرف عرب‌ها درآمد. درقرن چهارم هجري قمري سلسله كوچكي از اكراد به نام حسنويه در ولايت غرب استقلال يافتند. مؤسس اين‌سلسله، نزديك 50 سال حكمفرمايي كرد و قلعه بزرگ سرماج را در مجاورت دينور به عنوان مقر و محل دفاين‌و نفايس خود قرار داد. در سال 441 ه . ق سلطان طغرل سلجوقي صد هزار سپاهي به تسخير قلعه سرماج فرستادو پس از 4 سال آن را تسخير كرد. در دوره سلجوقيان، كرمانشاه شهري آباد بود و خليفه عباسي براي مقابله بامسعود سلجوقي بدين شهر لشكر كشيد.
در دوره مغول و در حمله هلاكو به بغداد، اين شهر آسيب فراوان ديد.اين منطقه در دوره تيموريان، در شمار بلاد همدان به شمار مي‌آمد و در قرون نهم و دهم هجري، بارها موردتهاجم عثمانيها قرار گرفت. به گفته سياحان خارجي، در روزگار صفويه، كرمانشاه شهري پرنعمت و آباد بود وكاروانسراها و پل‌هاي متعدد داشت. خاصه آن كه به علّت علاقه شديد صفويه به اماكن متبركه و اهميّت ارتباطي‌آن با كربلا و نجف، اين شهر رونق فراوان يافت. در زمان حكومت نادر ، قلعه قديمي شهر ويران و قلعه‌اي ديگرساخته شد. كريمخان زند، كرمانشاه را تصرف كرد و بالاخره كرمانشاه در عهد قاجار مركز ولايات غرب و والي‌نشين شد. محمّد علي ميرزاي دولتشاه، فرزند فتحعليشاه، براي مقابله با عثمانيها در شهر كرمانشاه استقرار گرفت.مردم استان كرمانشاه همانند ديگر شهرهاي ايران، در جنبش مشروطيت، نقش فعالي داشتند.
كرمانشاه درجنگهاي جهاني اوّل و دوم به تصرف قواي بيگانه درآمد. كرمانشاه امروزي استاني آباد است و مركز آن شهركرمانشاه مي‌باشد.استان كرمانشاه از مناطق كردنشين سرزمين ايران است. زبان كردي از خويشاوندان نسبي زبان فارسي است ومشابهت‌هاي فراوان با قواعد دستوري و ديگر خصوصيات زبان فارسي دارد. زبان كردي گويش‌هاي متفاوتي‌دارد كه از مهّمترين آنها مي‌توان به گويش‌هاي كلهري، اورامي، سوراني (جافي)، لكي و گويش فارسي اشاره كرد.نژاد مردم استان كرمانشاه آريايي است. بر بستر خصوصيات قومي، نژادي، زباني و باورهاي مذهبي مردم‌كرمانشاه نظام فرهنگي مردم استان شكل گرفته و شاعران و نويسندگان مشهوري از آن برخواسته‌اند.
نژاد
کردهای کرمانشاه همچون کردهای کردستان آریایی تبار و از ساکنان قدیم فلات ایران هستند . در متون سومری و آشوری برخی از ساکنان زاگرس را ( کرتی ) ( کارتی ) و ( کارد ) یاد کرده اند و در منابع ارمنی واژه ( کردوخ ) بر آنها اطلاق شده است . برخی نیز بر این اعتقادند که این قوم یکی از شعبه های نژاد آریایی است که در هزاره دوم ق . م وارد ایران شدند و در کوه های زاگرس سکنی گزیدند .
زبان
زبان اهالی کرمانشاه کردی است . زبان کردی که شاخه ای از زبان شمال غربی ایرانی میانه است . به دلیل داشتن ادبیات مکتوب اهمیت خاصی دارد . با این حال از زبانهای دیگر از جمله زبانهای عربی ، ارمنی ، ترکی و فارسی لغات بسیار در آن راه یافته است .
سابقه تاریخی کردها موجب پیدایش گویشهای بی شماری شده است که برخی از آنها عبارتند از :
گویش کردی کلهری ، گویش کردی اورامی ، گویش کردی سورانی ، گویش لکی
مذهب
اکثر قریب به اتفاق جمعیت استان کرمانشاه را مسلمانان شیعه تشکیل می دهند و در صدر نیز خواهران و برادران اهل تسنن هستند . گروهی نیز زیر پوشش بدعتهای دینی با نام اهل حق با حفظ آداب و مناسک و معتقدات دین کهن ایران باستان یعنی زردشتی و همچنین با التقاطی از اسلام به حیاط دینی خود ادامه میدهند .
آب و هوا
استان كرمانشاه در معرض جبهه‌هاي مرطوب مديترانه‌اي قرار دارد كه در برخورد با هواي سردارتفاعات زاگرس، به برف و باران تبديل مي‌شوند. در استان كرمانشاه چهار اقليم متفاوت قابل تشخيص است
اوّل: "زمستان ملايم و تابستان گرم و خشك" كه شهرستانهاي قصرشيرين، سرپل ذهاب و دهستان ازگله درجنوب غربي جوانرود را شامل مي‌شود.
دوّم: "زمستان و تابستان خنك" كه شهرستانهاي پاوه و جوانرود وبخش كرند از توابع شهرستان اسلام‌آباد غرب را دربر مي‌گيرد.
سوم: اقليم "نيمه خشك و استپي خنك" كه‌شهرستان‌هاي سنقر و دهستان پشت دربند از توابع شهرستان كرمانشاه را در بر مي‌گيرد.
چهارم: اقليم "نيمه خشك‌و استپي گرم" كه شهرستانهاي كنگاور صحنه و هرسين را شامل مي‌شود. به طور كلي استان كرمانشاه از نظر آب‌و هوايي به دو منطقه گرمسير (غرب) و سردسير در ساير نواحي تقسيم مي‌شود
بادهاي مهّم استان كرمانشاه عبارتند از: "بادهاي غربي" كه رطوبت نسبي اقيانوس اطلس و مديترانه را به‌قلمرو اين استان منتقل مي‌كند و موجب بارندگي مي‌شود. اين باد بيشتر در فصل‌هاي زمستان و بهار مي‌وزد."بادهاي شمال" كه در فصل تابستان مي‌وزند و در اعتدال آب و هواي بخشي از استان و كاهش گرماي آن مؤثراندو "باد سام يا سموم" كه تنها در منطقه نوار مرزي مي‌وزد و هواي آن را در تابستان‌ها بسيار گرم و غير قابل تحمل‌مي‌سازد و زيان‌هاي بسياري به بار مي‌آورد.
صنايع دستي و سوغاتي ها
كرمانشاه از دير باز يكي از: مركز صنايع دستي ايران بوده است اهم صنايع دستي‌سوغاتي‌هاي استان كه عمدتاً توسط عشاير روستائيان توليد مي‌شود، عبارتند از: قالي، گليم و جاجيم، جولاريسي، موج، چيغ، وسايل سنتي آشپزخانه و لوازم چوبي، گيوه و كفش، قلمزني،حكاكي، شيشه گري، حجاري، فلز كاري، نمد مالي، چرم سازي و شيريني كاك.
موزه ها
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
بناي بيستون
اين بنا در شمال كاروانسراي صفوي بيستون ، و در روبروي فرهاد تراش ، در زير جاده قديمي همدان ، كرمانشاه واقع شده است . بناي مورد بحث كه در جهت شرقي ـ غربي ساخته شده داراي پلاني تقريباً مستطيل شكل بوده و از دو بخش تشكيل شده است . بخش شرقي به ابعاد 80*85 متر مي باشد كه ديوارهاي پيرامون آن به عرض 40/2 متر است . ورودي اين بنا در ضلع شرقي مي باشد . بخش غربي نيز به ابعاد 55*44 متر است كه از طريق يك ورودي به بخش شرقي مرتبط مي شود . اين بخش در حقيقت حياط خلوت مجموعه را شكل مي دهد .
نماي روكار ديوارهاي بنا به وسيله بلوك هاي سنگي تراشيده ، ساخته شده ولي قسمت داخلي ديوارها با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته است . در ديوارهاي بيروني اين بنا به فواصل معين ، پشت بندي هاي مستطيل شكلي به طول متوسط 10/3 متر ايجاد شده است . بر روي برخي از بلوك هاي سنگي بنا ، علائم حجاران ساساني نقش شده است .
كاوش هاي باستان شناختي نشان داده است كه اين بنا هرگز در دوره ساساني تكميل نشده و به صورت نيمه كار رها شده است زيرا تنها ديوارهاي پيراموني بنا ساخته شده است . ولي مورخين اشاره مي كنند كه خسرو پرويز قصد داشته كه اين كاخ را تكميل كند
ولي هرگز موفق به تكميل آن نشده است . در دوره ايلخاني با ساختن 64 اتاق در داخل بنا ، از آن به عنوان كاروانسرا استفاده نموده اند .
نقوش طاق بستان ، كرمانشاه
پس از ورود به مدخل طاق بستان، اوّلين سنگ نگاره به اردشير دوّم مربوط است. اردشير بين اهورامزدا وميترا قرار گرفته، روي خود را به سوي اهورامزدا برگردانده و با دست چپ حلقه مودت را از وي دريافت مي‌كند.زير پاي شاه و اهورامزدا دشمن يا «اهريمن» بر زمين افكنده شده است. بعد از اين نقش، طاق كوچكي قرار داردكه پيكره شاپور دوم و پسرش شاپور سوم بر آن ديده مي‌شود. بالاي هر كدام از اين سنگ نگاره‌ها در سطوري به‌خط پهلوي ساساني صاحب نقش معرفي شده است.
در سوّمين بخش از اين مجموعه، مدخل طاق از بالا تاپايين سنگ نگاره زيبايي از نقش فرشتگان بالدار، درخت زندگي، مجالس شكار گراز در بيشه‌زار و شكار مرغان‌و... به‌جامانده است كه همراه با نوازندگان، يك مجلس شادماني را حكايت مي‌كند. در پايين اين نقش، سواري براسب، زره پوش و مسلح است كه برخي آن را «نقش پيروز ساساني» و برخي ديگر نقش خسرو پرويز مي‌دانند.
بناي اصلي معبد آناهيتا چهار ضلعي است و طول ديوارهاي آن 230 متر است. قطر اين ديوارها در بيشترنقاط به 18 متر مي‌رسد كه عظمت باستاني آن را به خوبي نشان مي‌دهد. پلكان اصلي بنا دو طرفه و چسبيده به‌ديوار است. اختلاف سطح پست‌ترين تا بلندترين نقطه بناي ناهيد 30 متر و به صورت پله پله و شبيه بناهاي‌هخامنشي است. در پاي ديوار شرقي بنا، يك گورستان صخره‌اي مربوط به دوران پارتي كشف شده است. اموات‌اين قبور رو به بناي آناهيتا دفن شده‌اند.
تكيه معاون الملك ، كرمانشاه
همدان
معرفی
پیشینه تاریخی
استان همدان از دورترین زمان محل استقرار و نشو و نمای تمدن های باستانی بوده است . کاوش های ( تپه گیان ) نهاوند نشان می دهد که مردمان ساکن استان در شش هزار سال پیش از تمدن بسیار پیشرفته ای برخوردار بودند . در قدیمی ترین سنگ نوشته آشوری ، از همدان به عنوان آکسایا به مهنی شهر کاسیان نام برده شده است و این امر نشان می دهد که پیشینه مدنیت شهر همدان حداقل به هزاره سوم قبل از میلاد باز می گردد .
شهر همدان طی 150 سال حکومت مادها از نعمت و آبادانی فراوان برخوردار و بعد از انقراض آنها هر چند مرکزیت نخستین را از دست داد ولی به عنوان یکی از سه پایتخت هخامنش مورد توجه خاص بود . وجود کتیبه های گنج نامه ،بقایای ستونهای سنگی ، جام ها و الواح زرین و سیمین به دست آمده از همدان حاکی از اهمیت این منطقه در دوره هخامنشی است .
موقعيت جغرافيايي
استان همدان با ۴۹۳/۱۹ كيلومتر مربع مساحت در غرب ايران قرار دارد. اسد آباد، بهار، تويسركان، رزن، كبودر آهنگ، ملاير، نهاوند و همدان شهرستانهاي استان همدان مي‌باشند. استان همدان در سال ۱۳۷۵حدود ۹۵۷/۶۷۷/۱ نفر جمعيت داشته است كه از اين تعداد ۳۱/۴۸ درصد در نقاط شهري و ۶۸/۵۱ درصد درنقاط روستايي سكونت داشته‌اند. نسبت جنسي جمعيت استان ۱۰۲ مي‌باشد. استان همدان منطقه‌اي مرتفع است كه كوهستان الوند از شمال غربي به جنوب شرقي آن كشيده شده و جزو پيشكوه‌هاي داخلي زاگرس است. اين كوهستان در جنوب و غرب شهر همدان قرار گرفته است. در ناحيه شرقي و شرق ارتفاعات الوند در ميان كوه‌الوند و كوه گرين اراضي پست و دشت‌هاي هموار استان قرار دارد.
جمعیت استان
بر اساس نتایج سر شماری عمومی نفوس و مسکن ابان ماه سال 1375 کل جمعیت استان 1.677.957 نفر است . از این عده 849.223 نفر مرد و 828.734 نفر زن بوده اند . از کل جمعیت استان 810.640 نفر در مناطق شهری و 867.115 نفر در مناطق روستایی سکونت داشته و 202 نفر غیر ساکن بوده اند .
تاريخ و فرهنگ
استان همدان يكي از مناطق تاريخي ايران و قديمي‌ترين كانون‌هاي تمدن به شمار مي‌رود. آثار تاريخي موجود در اين استان قدمت آنرا نشان مي‌دهد.
شهرستان همدان مركز استان همدان است و در فاصله ۳۳۷ كيلومتري تهران واقع شده و آب و هواي كوهستاني سردسيري دارد. زمستان‌هاي پر برف و تابستان‌هاي كوتاه و ملايم دارد. بناهاي شهر همدان را به دياآكو پادشاه ماد (حدود ۷۰۰ سال قبل از ميلاد) نسبت مي‌دهند. هرودوت مي‌گويد: پادشاه ماد اين محل را كه اكباتان و هگمتانه ناميده مي‌شد به پايتختي برگزيد و بعدها داريوش بزرگ آنرا مرمت كرد. .
در زمان اشكانيان، كه تيسفون پايتخت كشور بود، همدان پايتخت و اقامتگاه تابستاني شاهان اشكاني شد. بعد از اشكانيان، ساسانيان قصرهاي تابستاني خود را در اين شهر بنا نمودند. در سال ۲۳ هجري كه جنگ نهاوند روي داد، همدان به تصرف اعراب درآمد و از آنزمان به بعد گاهي كانون آبادي و ثروت و زماني دچار چپاول وفقر بوده است. همدان در زمان ديلميان (۳۱۹ هجري) لطمات فراواني ديد. در قرن ششم هجري، سلجوقيان مركز خود را از بغداد به اين شهر منتقل كردند
شهر همدان كه هميشه مورد تاخت و تاز سلاطين و شاهان بود، در زمان تسلط تيموريان بر ايران ويران شد. در زمان سلاطين صفوي، شهر همدان آباد گرديد و پس از انقراض صفويه در سال ۱۱۳۸ هجري همدان به تصرف احمد شاه، والي عثماني درآمد ولي به همت نادر شاه افشار، همدان از نيروهاي مهاجم عثماني تخليه گرديد و در سال ۱۱۴۵ هجري، همدان طبق قرارداد دوباره به آغوش ايران بازگردانده شد. شهر همدان در مسير جاده ابريشم قرار داشته است و به علت قرار گرفتن در مسير راههاي اصلي منطقه غربي ايران، در قرن‌هاي‌اخير همواره از نظر بازرگاني مورد توجه بوده است.
نژاد
در استان همران اقوام مختلفی با آداب و سنن ویژه سکونت دارند که عبارتند از :
ترک ها : در شمال و غرب استان ، به ویژه در شمال و غرب شهرستان همدان ساکن هستند و در 562 روستای استان سکونت دارند .
لر ولک : این اقوام در شهرستانهای ملایر ، نهاوند و بخش سامن در 255 روستا ساکن هستند .
کردها : این قوم در 159 روستا در غرب و شمال غربی و در مجاورت استانهای کردستان و کرمانشاه سکونت دارند .
فارسها : بیشتر ساکنان مرکز استان را تشکیل می دهند .
زبان
زبان فارسی : اغلب ساکنان مرکز استان به زبان فارسی تکلم می کنند .
زبان آذری : اغلب ساکنان شمال غرب استان ، به ویژه در شمال و غرب به زبان ترکی سخن می گویند .
گویش لری و لک : ساکنان ملایر ، نهاوند و سامن به این گویشها تکلم می کنند .
گویش کردی : اغلب ساکنان شمال غرب و غرب استان که در مجاورت استانهای کرمانشاه و کردستان قرار دارند به زبان کردی صحبت می کنند .
مذهب
بیشتر ساکنان استان همدان مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری اثنی عشری هستند . در بین عشایر استان مذهب سنی و فرقه اهل حق نیز وجود دارند . در سرشماری مهر ماه 1365 ش این استان دارای 1058 نفر زرتشتی ، 108 کلیمی و 222 نفر مسیحی بوده است . امروزه تعداد اقلیت ها در همدان بسیار کاهش یافته و حدود 25 خانوار یهودی و 22 خانوار ارمنی در همدان ساکن هستند . در بخشهایی از استان همدان گروههایی از دراویش مسالک اهل حق و مسلک علی الهی ساکنند به ویژه در شهرستان اسد آباد و تعدادی از روستاهای جنوب غربی آن مسلک اهل حق پیروان بیشتری دارند .
آب و هوا
دشت‌هاي وسيع شمال و شمال شرقي استان در مسير بادهاي شديد مي‌باشند. توده‌هاي هوا به راحتي‌اين نواحي را تحت تاثير قرار مي‌دهند. در استان همدان وزش باد تقريباً در تمام ماههاي سال ادامه دارد. انواع جريان بادهاي اين استان عبارتند از: اول: بادهاي شمال و شمال غربي كه بيشتر در فصل بهار و زمستان مي‌وزندو غالباً مرطوب و باران‌زا است. دوم: بادهاي غربي- شرقي كه بيشتر در فصل پاييز مي‌وزد. سوم: بادهاي محلي‌كه بر اثر اختلاف فشار بين ارتفاعات و دشت‌ها پديد مي‌آيد. (مانند بادكور در ناحيه اسد آباد) با توجه به شرايط اقليمي، مناسبترين زمان براي مسافرت به همدان، از اواخر ارديبهشت تا اواخر مهر ماه است. در اين مدت علاوه بر زيبايي و سرسبزي‌هاي پراكنده در سراسر استان همدان تابش آفتاب و درجه حرارت بسيار مطلوب است. بطور كلي مناطق مرتفع استان آب و هواي سرد كوهستاني ومناطق جنوبي آن، آب وهواي معتدل كوهستاني دارد.
صنايع دستي و سوغاتي‌ها
استان همدان از مناطقي است كه فرآورده‌هاي دستي آن از شهرتي بسزا در سطح كشور برخوردار است و حتي' برخي از صنايع دستي آن مانند صنعت سفالگري اهميّت صادراتي و جهاني دارد. اين نوع از صنايع دستي، علاوه بر جنبه مصرفي، از ويژگي‌هاي هنري برخوردارند كه به صورت طرح‌ها، نقوش ورنگ‌هاي گوناگون متجلي مي‌شوند.
برجسته‌ترين صنعت دستي استان، سفالگري و سراميك سازي است كه مركز عمده آن "لالجين" در ۳۰ كيلومتري همدان است. اهم صنايع دستي استان عبارتند از: صنعت سفالگري و سفال سازي، گليم بافي، قاليبافي و دوخت لباس كه عمدتاً در ميان عشاير مرسوم است. معروفترين سوغاتي‌هاي استان همدان عبارتند از: سفال و سراميك، فرش، گليم، قالي، جاجيم، محصولات دستي چرمي، گيوه، انگشت پيچ، انگورشاني و شيره‌انگور.
| موزه ها | |
|
موزه تاريخ طبيعي - همدان
موزه گنبد علويان - همدان موزه آرامگاه بابا طاهر - همدان موزه هگمتانه |
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
علیصدر
در روستای علیصدر از توابع شهرستان کبودرآهنگ و 75 کیلومتری شمال غربی شهر همدان، یکی از عجایب طبیعی جهان و نمونه نادری از غارهای آبی قابل قایقران می باشد که با طول جغرافیای 48 درجه و 18 دقیقه و عرض 35 درجه و 18 دقیقه، دارای ارتفاع 1900 از سطح دریاست.
آرامگاه بوعلی سینا
آرامگاه باشکوه او در همدان یکی از شاهکارهای معماری معاصر است. که با الهام از معماری ایران قدیم بنا شده، مهندس بنا مرحوم مهندس هوشنگ سیحون طرح برج آرامگاه بوعلی را از برج قابوس وشمگیر (گنبد کاووس) گرفته، هر یک از ستونهای سنگی و مدور جلو آرامگاه نشان دهنده گذشت یک قرن از تولد این سینا است.
آرامگاه استرو مردخای
آرامگاه بابا طاهر
کتیبه های گنجنامهبه سبب آنکه هگمتانه، پایتخت تابستانی هخامنشیان بوده و درمسیر جاده شاهی قرار داشته است، داریوش اول هخامنشی پس از اتمام کار سنگ نبشته ها بیستون، دستور نقد کتیبه کنونی گنجنامه را داده است.
علویانسطوح داخل بطرز بسیاری زیبایی گچبری شده است. در سردابه زیر کف شبستان آن دو تن از سادات علوی مدفون هستند. ظاهر بنا نشان می دهد گنبد علویان مسجد، خانقاه و مدرسه علوم دینی بوده است.
شیر سنگی
این پیکر دارای دست و پا بوده که تا زمان «مردآویچ زیادی» سالم بوده است. مردآویچ درسال 319 قمری دست و پای آن را شکسته و از روی سکو به پائین انداخته است. سنگ شیر امروز یک نماد باستانی همدان است، از سنگی یکپارچه تراشیده شده است. مردم همدان سنگ شیر را سمبلی از ماندگاری شهر خود می دانند.
مسجد جامع همدان
عظیم ترین قسمت مسجد جامع همدان «شبستان طاق بزرگ» است که باقی مانده از دوره قاجار می باشد. به تاریخ (1253 قمری) یکی دیگر از شبستان های این مسجد شبستان 55 ستونی است که قدیمی تر از طاق بزرگ است.
مسجد جامع همدان در میانه بازار قرار دارد و درهای آن به راستا بازارهای اطراف باز می شوند. اخیراً دری به خیابان اکباتان برای این مسجد گشوده اند شبستان روبروی طاق بزرگ، شبستان قدیمی «چهل ستون» بود که تخریب و به جای آن شبستان جدیدی بنا گردید. مسجد جامع همدان دارای سه جفت مناره است که یک جف آن در کنار خیابان اکباتان می باشد.
برج قربان
فارس
معرفی
موقعيت جغرافيايي
استان فارس با 133 هزار كيلومتر مربع وسعت در جنوب استان اصفهان قرار دارد. آباده، استهبان، اقليد، بوانات، جهرم، داراب، سپيدان، شيراز، فسا، فيروز آباد، كازرون، لار، لامرد، مرودشت، ممسني، نيريز شهرستانهاي استان فارس هستند و شهر زيباي شيراز مركز آن مي‌باشد.
كوههاي زاگرس با جهت شمال غربي - جنوب شرقي، استان فارس را به دو ناحيه مشخص طبيعي شامل‌ناحيه شمال - شمال غربي و ناحيه جنوب - جنوب شرقي تقسيم كرده است. ارتفاعات ناحيه شمالي ازكوههاي سميرم شروع و در جهت شمال غربي امتداد مي‌يابد. ارتفاعات ناحيه جنوبي كوههاي اطراف شيراز وكوههاي مهارلو، خرمن و تودج را در بر مي‌گيرد. ارتفاعات غربي در امتداد ارتفاعات كهگيلويه تا كوههاي‌ممسني و ارتفاعات جنوبي مشتمل بر كوههاي داراب و ارتفاعات تنگستان مي‌باشد.
جمعیت استان
استان فارس در سال 1375 حدود 3817 هزار نفر جمعيت داشته است كه 7/56 درصد آن شهر نشين، 9/41درصد روستانشين و 4/1 درصد غير ساكن و عشاير بوده است.
تاريخ و فرهنگ
استان فارس از قديمي‌ترين مراكز تمدن بشري محسوب مي‌شود و قرن‌ها مركز حكومت شاهنشاهي‌ايران بوده است. قبل از اسلام دو سردار بزرگ ايراني از اين منطقه برخاسته و هر يك سلسله بزرگي بنام‌هخامنشي (كورش) و ساساني (اردشير بابكان) تشكيل داده‌اند. بعد از انقراض سلسله هخامنشي كه نزديك به219 سال در ايران پادشاهي كرده‌اند. اسكندر مقدوني سلسله سلوكيه را در سال 311 قبل از ميلاد در ايران‌تاسيس و شهرهايي در ناحيه پارس (فارس) بنا نهاد. در عين حال در قسمت مركزي پارس در ناحيه استخر قدرت‌هاي محلي با نام‌هاي ايراني روي كار آمدند كه از سال 250 قبل از ميلاد به بعد بر روي سكه‌هاي آنهانوشته‌هايي به خط پهلوي و چهره‌هاي ايراني و آتشدان ديده مي‌شود. معذالك ناحيه پارس تا زمان آشيوخوس‌چهارم جزو امپراطوري سلوكي بوده است. بعد از اينكه پارتيان ايالت مركزي دولت سلوكي را فتح كردند. پارس‌استقلال يافت. مسلمانان نخستين بار در دوره خلافت عمر اقدام به تسخير فارس نمودند. در 17 ه.ق يكي ازسرداران علاء ابن حضرمي، حاكم بحرين، از حاكم ايراني فارس شكست خورد. عليرغم مقاومت ايرانيان در مقابل مهاجمين مسلمان، عاقبت شهرهاي استخر، توج، فسا و شيراز به تصرف مسلمانان در آمد. امّا به رغم‌شورشهاي متعدد آخر الامر تسليم اسلام شدند. وسعت قلمرو فارس در زمان خلفا بيش از پيش افزايش يافت يزد و نواحي ديگر مجاور كوير نيز به استخر ملحق گرديد.
در زمان ضعف قدرت خلافت در قرن 3 ه.ق فارس به تصرف يعقوب ليث، مؤسس سلسله صفاريان درآمدو شيراز پايتخت صفاريان شد. و برادرش مسجد جامع بزرگي در اين شهر بنا نهاد. پس از آن فارس به تصرف آل‌بويه در آمد. پس از آل بويه، سلجوقيان بر فارس مسلط شدند. در زمان ضعف سلاجقه، سنقر ابن مودود سلسله اتابكان فارس را تأسيس كرد و تا سال 543 ه.ق اين سلسله بر فارس فرمانروايي يافت و پس از چندي فارس به‌دست امراي مغول افتاد.
در سال 754 ه.ق سلسله آل مظفر، فارس را تصرف كرد و تا سال 895 ه. ق بر فارس فرمانروايي كرد. درسال 959 ه.ق فارس به تصرف شاه اسماعيل صفوي درآمد. در زمان وي و جانشينانش، فارس و مركز آن شيراز آبادي و رونق يافت. در جنگ بين افاغنه و نادر شاه، شيراز و بسياري از نقاط ديگر فارس رو به ويراني فراوان‌نهاد. در زمان فرمانروايي كريم خان زند، صلح و آباداني به فارس بازگشت. از زمان قاجاريه به بعد به جز شورش‌سران قشقايي واقعه مهمّي روي نداده است. در زمان سلسله پهلوي در فارس اقدامات مهّمي در جهت آباداني‌رونق فارس و شيراز صورت گرفت. در عصرهاي بعد از انقلاب 1357، شهرهاي استان فارس رو به آباداني وتوسعه نهادند و شهر شيراز توسعه فراوان يافت.
بر بستر همين پيشينه تاريخي است كه امروزه آثار متعدد و متنوع تاريخي و باستاني در استان به جا مانده‌است. هر يك از اين آثار داراي ارزش‌هاي جهاني و گوياي تاريخ پر فراز و نشيب اين خطه مي‌باشند.
استان فارس به علت موقعيت جغرافيايي و نزديكي به خليج فارس از دير باز اقامتگاه اقوام گوناگون از جمله آريايي، سامي و ترك بوده است كه تحت تاثير و نفوذ فرهنگ ايراني در آمده‌اند. با وجود اين، ايلات و عشايرمنطقه كه شامل ايلات قشقايي، ممسني، خمسه و كهگيلويه مي‌باشند، هنوز بخش عمده‌اي از فرهنگ بومي‌خود را حفظ كرده‌اند و عامل موثر ديگري در جذب ايرانگردان مي‌باشند. اشاره مختصر به قدمت تاريخي وديدني‌هاي شهرستانهاي استان سيماي تاريخي و امكانات ايرانگردي آنرا بيش از پيش روشن مي‌سازد.
آب و هوا
در استان فارس سه ناحيه مشخص آب و هوايي وجود دارد. اول، ناحيه كوهستاني شمال و شمال‌غرب كه زمستان‌هاي سرد معتدل و پوشش گياهي مناسبي دارد. دوم ناحيه مركزي كه در زمستان‌ها آب و هواي‌نسبتاً معتدل توأم با بارندگي و در تابستان‌ها هوايي گرم و خشك دارد. سوم ناحيه جنوب و جنوب شرقي كه به‌علت كاهش ارتفاع و عرض جغرافيايي و نحوه استقرار كوهها ميزان بارندگي آن در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پائيز كمتر است و هواي آن نيز در زمستان‌ها معتدل و در تابستان‌ها بسيار گرم است. متوسط حرارت شهر شيراز 8/16 درجه و حداكثر و حداقل مطلق دماي آن به ترتيب 2/29 و 7/4 درجه سانتي گراد است.
سوغات و صنايع دستي
انواع صنايع دستي و سوغاتي‌هاي استان فارس عبارتند از: قالي، انواع پارچه، خاتم، منبت، انواع كارهاي دستي‌نقره، مس، سفال، گيوه، انواع كارهاي نمدي، خراطي، چرمي، سنگي و حصيري.
| موزه ها | |
|
موزه نظامي عفيف آباد - شيراز
موزه نارنجستان - شيراز موزه تاريخ طبيعي و تكنولوژي - شيراز موزه پارس - شيراز موزه تخت جمشيد - مرودشت موزه شاه چراغ - شيراز موزه شهدا - شيراز |
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
مسجد وكيل شیراز
مسجد وکيل که به نام مسجد «سلطانی وكيل» نيز معروف است، از شاهكارها و آثار پر ارزش دوره زنديه به شمار می رود که علاوه بر بزرگی، از ارزش و اهميت تاريخی نيز برخوردار است. ساخت اين مسجد كه هم اكنون محل برگزاری نماز جمعه شهر شيراز می باشد در سال 1152 هجری شمسی به پايان رسيده است. اين مسجد دارای كاشی كاری های زيبا و منبر يکپارچه مرمرين است. صحن مسجد، با مساحتی برابر با 3600 متر مربع با تخته سنگ های بزرگ فرش شده است و شبستان آن 2700 متر مربع وسعت دارد. ستون های سنگی بلند و يكپارچه 48 گانه اين مسجد با سقف ضربی، از شاهكارهای حجاری دوره زنديه به شمار می رود. كاشی كاری های بالای ستون ها، طاق ها و پيشانی اتاق ها با نقش و نگارهای رنگارنگ و زيبا تزيين شده اند. عمده اين كاشی كاری ها، بر اثر زلزله از بين رفته و برخی از آن ها در زمان فتحعلی شاه قاجار بازسازی شده است. پاره ای از كاشی كاری های طاق ها را نيز اداره حفاظت آثار باستانی مرمت كرده است.
مسجد جامع عتيق شيراز
اين مسجد که به نام های«مسجد جامع عتيق»، «مسجد جمعه»، «مسجد آدينه» و «مسجد جامع» نيز معروف است، از كهن ترين مسجد های استان فارس و شهرستان شيراز می باشد که در خاور شاهچراغ قرار گرفته و ساختمان آن اولين هسته تاريخی شهر شيراز است. اين مسجد پس از لشكركشی عمر و ليث صفاری در سال 276 هجری قمری به شيراز، به شكرانه پيروزی و تصرف اين شهر بنا شد ه و كار ساخت آن، در سال 281 هجری قمری خاتمه يافت. ساختمان مسجد جامع عتيق، بنايی بلند و مجلل با حجره ها و شبستان های بسياری است كه كاشی كاری های سقف(معروف به طاق مرواريد) آن از زيبايی خاصی برخوردار است. اين مسجد دارای چندين حجره و شبستان است و برخی قسمت های آن دو طبقه و 6 درب ورودی و خروجی می باشد.
در دو طرف شبستان دو طبقه وجود دارد كه سقف آن از آجر است و در انتهای آن نيز، محرابی كاشی كاری شده قرار دارد. سقف اين محراب با كاشی لاجوردی كاشی كاری شده است و دو طرف محراب نيز سنگ كاری شده است. در كنار اين محراب، تاريخچه مرمت مسجد بر روی دو سنگ نقش گرديده است.
در ضلع باختری اين مسجد ده طاق نما وجود دارد و در پشت آن ها نيز شبستان كوچكی قرار گرفته است. در گذشته صحن مسجد از سنگ های مرمر مفروش بوده و در دالان های آن سنگاب هايی وجود داشته كه مردم در آن ها پای خود را می شسته اند و پس از وضو وارد صحن مسجد می شده اند هم اينک نيز سه نمونه از اين سنگاب ها در ابتدای صحن همانند نمونه پيشين آن به صورت دروازده ضلعی موجود است. طی هزار سال اخير، اين مسجد چندين بار از جمله در زمان اتابكان، در زمان سلطان ابراهيم ميرزا پسر شاهرخ گوركانی، در دوره صفويه و در سال 1315 شمسی به وسيله اداره حفاظت آثار باستانی تعمير و بازسازی شده است.
مسجد نصيرالملک شیراز
بنای مسجد نصيرالملک که يكی از زيباترين مساجد شيراز است در سال 1293 آغاز شده و در سال 1305 هجری قمری پايان يافته است. اين مسجد در انتهای خيابان نصيرالملک در شيراز قرار گرفته و با اين كه وسعت زيادی ندارد، ولی از لحاظ معماری و مخصوصا كاشی كاری و مقرنس كاری بی نظير است. خانه نصيرالملک نيز كه در كنار مسجد قرار دارد از لحاظ كاشی كاری بسيار نفيس و ارزنده است.
كليسای ارامنه شیراز
كليسای مريم مقدس از کليساهاي شيراز است كه به سال 1662 ميلادی (1072 هجری) قبل از سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است و تا به امروز باقی مانده است. اين کليسا نزديک مسجد مشير، جنب بازارچه ارامنه واقع شده است. تالار نماز خانه آن يکی از بناهای ظريف باستانی و هنری قرن هفدهم است که به وسيله هنرمندان ارمنی و مسلمان شيراز ساخته شده است. به طوری که ارامنه شيراز اظهار می دارند پنج قطعه قالی گران بها نظير همان پنج مجلس نقاشی سقف، در همان زمان بافته شده و کف نمازخانه را مفروش می ساخته است. طبق اظهار يکی از اعضای هيأت امنای ارامنه شيراز هنگامی که «مارتيروس سرکيس» تصدی اين کليسا را عهده دار بود، پنج قطعه فرش نفيس مزبور مفقود شده است و احتمالاً اين فرش های گران بها را به انگليسی ها فروخته اند.
در تالار کليسا گچبری هايی که می توان آن را از شاهکارهای قرن يازدهم دانست؛ وجود دارد. از همه مهم تر اين که از داخل تالار و نمازگاه سقف نقاشی و گچبری شده و گنبدی شکل است. حال آن که از خارج و در روی پشت بام اثری از گنبد مدور و گنبدی شکل ديده نمی شود. پشت بام تالار نمازگاه چهارگوش است و بدينوسيله هر گونه اثری که حکايت از کليسا بکند از خارج حتی از روی پشت بام های مجاور ديده نمی شود.
آرامگاه شاهچراغ
آرامگاه سيد ميراحمدبن موسي الكاظم (ع) برادر حضرت رضا (ع) - معروف به شاه چراغ در مركز شيراز و كنار ميداني به نام احمدي قرار دارد.
گنبد نيلوفري شاه چراغ به سبك بسيار زيبايي كاشي كاري شده و از دور پيداست. اين آرامگاه در نزد شيرازي ها داراي شكوه و قداست خاصي است و به همين مناسبت هميشه زيارتگاه مؤمنين و مؤمنات بوده است.
درون حرم را با به كار بردن آينه هاي ريز رنگين، به سبكي هنرمندانه، آينه كاري كرده و انواع خط هاي زيباي فارسي و عربي، تزيين كننده نماي اطراف آينه ها و كاشي ها است.
بناي حرم، مشتمل بر ايواني در جلو و حرمي گسترده در پشت ايوان است كه در چهار جانب حرم، چهار شاه نشين قرار گرفته و مسجدي نيز در پشت حرم (سمت غرب) ساخته شده است. ضريح مطهر در شاه نشين زير گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده است.
حياط شاه چراغ داراي دو در اصلي ورودي است كه در سمت جنوب و شمال حرم از زير دو سر در بزرگ كاشي كاري شده گذشته و وارد حياط وسيع حرم مي شويم. در ميان حياط، حوض بزرگ فواره داري ساخته شده و در اطراف حوض درختكاري شده است. حرم مطهر شاهچراغ در سمت غرب حياط و حرم سيد مير محمد(ع)- برادر شاه چراغ - در سمت شمال شرقي حياط قرار دارد.
غير از دو در اصلي، دو در فرعي ديگر نيز وجود دارد كه يكي به بازار حاجي و ديگر به مسجد جامع عتيق مي رود درگاه مانندي نيز از ضلع شمال حياط وارد بازار شاه چراغ مي شود.
در دور تا دور حياط، اتاق هايي دو طبقه ساخته شده كه در پيشاني و جرزهاي جلو آنها كاشي كاري شده است. ستون هاي آهني ايوان حرم به وسيله چوب هاي نفيس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نيز چوب منبت كاري شده به كار رفته است. امكانات وسيعي مثل پاسگاه انتظامي، دفتر پست و مخابرات، كتابخانه و موزه در اين حياط وسيع براي رفاه مردم ايجاد شده است.
ويژگي هاي شخصيت احمد(ع)
حضرت احمد (ع) در نزد پدرش امام موسي كاظم(ع)، از جايگاه و احترام ويژه اي برخوردار بوده است. نوشته اند كه حضرت احمد، مردي كريم، جليل القدر، بزرگوار و پارسا بود. حضرت امام موسي كاظم (ع) به دليل علاقه اي كه به حضرت احمد (ع) داشت، ملكي به نام يسيره را به او هديه كرد، ملكي كه بعدها حضرت احمد (ع) آن را فروخت و به وسيله آن هزار اسير را آزاد كرد.
پيشنهاد شيعيان براي امامت حضرت احمد بعد از امام موسي كاظم (ع)
اعتبار و جايگاه احمد(ع) در بين فرزندان امام موسي (ع) تا اندازه اي بود كه پس از شهادت امام موسي كاظم (ع)، گروهي از مردم به حمايت از امامت احمد (ع) برخاستند و فرقه اي به نام اماميه را پديد آوردند.
شهادت احمدبن موسي(ع)
بنا به دستور قتلغ، سربازان وي به پناهگاه حضرت احمدبن موسي(ع) حمله ور شدند آن حضرت، شجاعانه در برابر سربازان به دفاع از خود پرداخت. دشمنان كه از پس او برنمي آمدند، ديوار پشتي مخفي گاه حضرت را خراب كرده و به درون خانه او نفوذ كردند و از پشت سر با شمشير، فرق مبارك آن حضرت را شكافتند و سپس خانه را بر بدن مطهر او ويران كردند، اين واقعه در تاريخ 17 رجب رخ داده است.
آرامگاه حافظ شیراز
آرامگاه شاعر بزرگ، خواجه شمس الدين محمد حافظ است كه در شمال شهر شيراز، پايين تر از دروازه قرآن، در خاك مصلي (يكي از قبرستان هاي معروف شيراز) قرار دارد و مساحت آن 19116 متر مربع مي باشد.
65 سال پس از وفات حافظ، يعني در سال 856 ه.ق. 1452 م. شمس الدين محمد يغمايي وزير ميرزا ابوالقاسم بابر گوركاني (پسر ميرزا بايسنغر نواده شاهرخ بن تيمور) حاكم فارس، براي اولين بار عمارتي گنبدي شكل را بر فراز مقبره حافظ بنا كرد و در جلو اين عمارت، حوض بزرگي ساخت كه از آب ركن آباد پر مي شد. (شيراز شهر جاويدان، علي سامي، ص 366)
اين بنا يك بار در اوايل قرن يازدهم هجري، در زمان حكومت شاه عباس كبير و ديگر بار، 350 سال پس از وفات حافظ به دستور نادرشاه افشار مرمت شد
سعديه
آرامگاه شاعر قرن هفتم شيخ مشرف الدين بن مصلح الدين سعدي شيرازي است كه در 4 كيلومتري شمال شرقي شيراز، در دامنه كوه فهندژ، در انتهاي خيابان بوستان و در مجاورت باغ دلگشا واقع شده است. اين مكان در ابتدا خانقاه شيخ بوده كه وي اواخر عمر خود را در آنجا مي گذرانيده و سپس در همانجا مدفون گرديده است. براي اولين بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدين محمد صاحبديواني وزير معروف آباقاخان، مقبره اي بر فراز قبر سعدي ساخته شد. در سال 998 به حكم يعقوب ذوالقدر، حكمران فارس، خانقاه شيخ ويران گرديد و اثري از آن باقب نماند. تا اين كه در سال 1187 ه.ق. به دستور كريمخان زند، عمارتي ملوكانه از گچ و آجر بر فراز مزار شيخ بنا شد كه شامل 2 طبقه مي شد. طبقه زيرين داراي راهروي بود كه پلكان طبقه دوم از آنجا شروع مي شد. در دو طرف راهرو دو اطاق كرسي دار ساخته شده بود. در اطاقي كه سمت شرق راهرو بود، قبر سعدي قرار داشت و معجري چوبين آن را احاطه كره بود. قسمت غربي راهرو نيز به موازات قسمت شرقي، شامل دو اطاق مي شد، كه بعدها شوريده (فصيح الملك) شاعر نابيناي شيرازي در اطاق غربي اين قسمت مدفون شد. طبقه بالاي ساختمان نيز همانند طبقه زيرين بود، با اين تفاوت كه بر روي اطاق شرقي كه قبر سعدي در آنجا بود، به احترام شيخ اطاقي ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت.
اين بنا در دوره قاجاريه (سال 1301 ه.ش) توسط فتحعلي خان صاحبديوان مرمت شد و چند سال بعد نيز حبيب الله خان قوام الملك دستور تعمير و ترميم قسمتي از بنا را صادر كرد، و توليت آن به آخوند ملا زين العابدين شيرازي سپرده شد.
بنايي كه در زمان كريخان ساخته شده بود تا سال 1327 ه.ش. برپا بود.
در سال 1329 ه.ش به كوشش علي اصغر حكمت و توسط انجمن آثار ملي ايران، بقعه كنوني به جاي ساختمان قديمي ساخته شد و مراسم افتتاح رسمي آن در ارديبهشت ماه 1331 برگزار گرديد. ورودي مجموعه در راستاي ورودي آرامگاه است كه معمار آن آندره گدار فرانسوي است. ساختمان به سبك ايراني است با 8 ستون از سنگ هاي قهوه اي رنگ كه در جلوي مقبره قرار دارند. و اصل بنا با سنگ سفيد و كاشي كاري مزين است. بناي آرامگاه از بيرون به شكل مكعبي است اما در داخل هشت ضلعي مي باشد با ديوارهايي از جنس مرمر و گنبدي لاجوردي. بنا در سمت چپ به رواقي متصل مي شود كه در آن هفت طاق وجود دارد كه با كف سازي سياه رنگ به آرامگاه شوريده شيرازي پيوند مي خورد. اين آرامگاه در يك اتاق قرار دارد و كتيبه اي بر سر در آن است كه شاعر را معرفي مي كند و شعري از خود شاعر بر كاشي هاي سرمه اي بر روي ديوار نوشته شده است.
آرامگاه كوروش كبير (پاسارگاد) شیراز
آرامگاه كوروش كبير در مسير جاده اصفهان- شيراز در دشت مرغاب) شهرستان خرم بيد) قرار گرفته است. بنای اين آرامگاه مشتمل بر اتاقی چهارگوش می باشد كه بر فراز يک سكوی شش طبقه قرار دارد. اين بنا از سنگ های سفيد رنگ ساخته شده است. زير سقف اتاق تا سطح بالای بام آرامگاه در حدود سه متر فاصله دارد و در اين فاصله محل دو قبر تعبيه شده است كه يكی را خوابگاه ابدی كوروش و ديگری را مدفن همسر او كاسان دان مادر كمبوجيه دانسته اند.
اندازه های يكی از دو قبر، دو متر در يک متر و ديگری 95/1 در 95/0 متر است كه با دهليزی باريک به درازای يک متر و پهنای 35 سانتی متر به يكديگر مربوط می شوند. اين دو قبر با وجود اين كه در محل بين سقف زيرين اتاق و بام آرامگاه قرار داده شده بود در ادوار بعدی مورد دستبرد قرار گرفته و به طمع غارت آثار آن بقايای اجساد و استخوان های موجود در آن را از ميان برده اند. در حال حاضر، خرابی آن ترميم شده و به وسيله ميله های آهنی از ورود افراد به داخل آرامگاه جلوگيری می شود.
در دوران اتابكان فارس (قرن هفتم هجری) دشت مرغاب بيش تر رونق يافت و محوطه آرامگاه كوروش تبديل به مسجد شد. نوشته ها و سال تاريخ مربوط به اين موضوع رمضان 612 هجری و نام اتابک سعدبن زنگی در گوشه و كنار اين محوطه، روی سنگ ها موجود هستند.
آرامگاه خواجوی كرمانی شیراز
آرامگاه خواجو در شمال شيراز، در دامنه كوه صبوي و در ابتداي جاده شيراز - اصفهان، در تنگ الله اكبر قرار گرفته است. قبر وي مشرف بر دروازه قرآن مي باشد. آب چشمه معروف ركناباد نيز از كنار مقبره خواجو مي گذرد.
اين آرامگاه در سال 1315 شمسي با اعتبارات اداره فرهنگ فارس ساخته شد. محل آرامگاه در محوطه اي بدون سقف قرار دارد. در وسط صفه آن سنگ قبري است كه بالاي آن محدب و داراي برآمدگي است. روي اين سنگ كتيبه اي كه بيانگر قبر خواجو باشد وجود ندارد. فقط بالاي سنگ عبارت: كل من عليها فان و يبقي وجه ربك ذوالجلال و الاكرام به خط ثلث نوشته شده است
.
باغ ارم
در شمال غربي شيراز و در انتهاي خيابان ارم و در تقاطع بلوار شرقي - غربي باغ ارم و بلوار شمالي - جنوبي جام جم و آسياب سه تايي، باغ ارم قرار گرفته است. اين باغ به مناسبت عمارت و باغ بزرگي كه در گذشته توسط شدادبن عاد پادشاه عربستان به رقابت با بهشت ساخته شده و ارم ناميده شده بود، به باغ ارم مشهور گرديده است.
تاريخ ساخت اين باغ را به دروه سلجوقيان نسبت داده اند چرا كه در آن زمان، باغ تخت و چند باغ ديگر توسط اتابك قراجه حكمران فارس - كه از سوي سنجر شاه سلجوقي به حكومت فارس منصوب شده بود، احداث شد و احتمال ايجاد اين باغ به درخواست وي و در آن زمان، زياد است. همچنين احتمال مي رود كه اين باغ در زمان كريم خان زند مرمت شده باشد.
در اواخر سلسله زنديه، بيش ا ز75 سال اين باغ در تصاحب سران ايل قشقايي بود، بناي اوليه عمارت باغ ارم توسط جاني خان قشقايي اولين ايلخان قشقايي و پسرش محمدقلي خان و در زمان فتحعليشاه قاجار احداث شده است. معماري بنا نيز توسط شخصي به نام حاج محمد حسن كه از معماران معروف بود، صورت گرفته است.
در زمان ناصرالدين شاه قاجار، ميرزا حسن علي خان نصيرالملك، آن باغ را از خاندان قشقايي خريد و ساختمان كنوني را به جاي عمارت قبلي ساخت، اما تزئينات ناتمام باغ پس از فوت حسنعلي خان در سال 1311 توسط ابوالقاسم خان نصيرالملك پايان يافت.
باغ ارم پس از فوت ابوالقاسم خان نصيرالملك به پسرش عبدالله قوامي رسيد و بعد از مدتي دوباره يكي از خوانين ايل قشقايي به نام محمد ناصر خان آن را خريد.
عمارت اصلي باغ ارم طبق معماري دوره صفويه تا قاجاريه بنا شده است. اين ساختمان داراي سه طبقه است كه طبقه زيرين داراي حوض خانه اي براي استراحت در روزهاي گرم تابستان است كه در آن آب نماي زيبايي است و طاق آن با كاشي هاي هفت رنگ مزين شده است. جوي آبي نيز از وسط آن مي گذرد و سپس به آب نماي بزرگ جلوي عمارت مي ريزد.
طبقه دوم داراي ايواني دوستوني با سقف مسطح است كه در پشت آن تالاري قرار دارد و دو طرف آن دو راهرو، 4 اتاق در دو طرف راهرو و دو ايوان كوچك و دو طبقه ساخته شده است و بر فراز اين دو راهرو، دو گوشواره به عنوان طبقه سوم وجود دارد.
قسمت جلويي ستون هاي اين دو طبقه با كاشي هاي هفت رنگ مزين به مجالسي از سواران، زنان و گل ها شده است.
طبقه سوم، داراي يك تالار بزرگ مانند تالار طبقه دوم است كه پنجره هاي آن به ايوان اصلي باز مي شود. در دو طرف آن ينز دو راهرو وجود دارد. دو ايوان كوچك نيز در هر طرف ايوان بزرگ همانند طبقه سوم قرار دارد.
در پيشاني عمارت، هلالي هايي وجود دارد كه به سنتوري معروف است و داراي سه مجلس بزرگ و دو مجلس كوچك كاشيكاري با كاشي هاي لعابدار رنگي است.
باغ عفیف آباد
سازنده عمارت فعلي باغ با 17000 متر مربع زيربنا، ميرزا علي محمدخان قوام الملك دوم مي باشد كه در سال 284 ه.ق. آن را احداث نموده و قنات "ليمك" را كه در 15 كيلومتري باغ و در محل قصر قمشه بود براي مشروب نمودن باغ خريداري كرد. اين باغ سرانجام به يكي از وارثين قوام به نام عفيفه رسيد و بدين نام نيز شهرت يافت.
درب ورودي باغ در شمال آن قرار دارد سه در باغ داراي چهار ستون گچي ساده است كه دو به دو در دو سوي آن و بر فراز ازاره آن قرار گرفته است. در پيشاني درب ورودي نقش دو شير كه گويي را در ميان پنجه هاي خود گرفته اند ديده مي شود. پس از گذر از در، دهليزي وجود دارد كه سقف آن را از چوب ساخته اند و با شكل هاي منظم هندسي مرتب كرده اند. در ديگر سوي در و بر پيشاني دهليز مجلس تاج گذاري پادشاه ساساني وجود دارد كه بر قاب نيم دايره اي به وسيله كاشي هاي رنگارنگ قرار دارد. پس از گذر از دالان كوتاهي به محوطه وسيعي مي رسيم كه عمارت اصلي در آن قسمت است. ساختمان در وسط باغ قرار گرفته است و از بناي دو طبقه تشكيل شده است.
طبقه اول زيرزمين وسيعي است كه آب نماي زيبايي در آن ساخته شده و سمت شرقي آن با پنجره هاي مشبك و رنگيني پوشيده شده است. در فواصل ميان پنجره ها سنگ هاي گندمك نصب شده كه روي آنها نقوشي از گل و بوته حجاري شده است.
طبقه دوم كه در واقع طبقه همكف ساختمان است، تالار مجللي است كه اطراف آن را ايوان فرا گرفته است. در پيشاني عمارت صحنه اي از تاجگذاري يكي از پادشاهان ساساني با كاشي تصوير شده است كه موبدي تاج سلطنتي را به وي هديه مي دهد.
درجلو ايوان بزرگ عمارت نيز چهار ستون بلند ساخته شده است. سقف ايوان با قطعات چوبي 4 يا ......؟ پوشيده شده است و روي آنها با رنگ و روغن نقاشي شده. سر ستون هاي ايوان گچ بري شده اند و در بالاي آنها گل ها به تقليد از نقوش تخت جمشيد گچ بري شده است.
ديوار اتاق هاي تالار اصلي نيز همگي گچ بري و مقرنس كاري شده و با نقش هاي گل و بته و صحنه شكار و مجالس بزم و رزم مزين شده اند. در دو طبقه ساختمان حدود 30 اتاق تالار وجود دارد، تمامي اتاق ها داراي سقف و درب هاي چوبي تزيين شده هستند. در شمال و جنوب تالار دو بخاري از سنگ مرمر تراشيده و نصب شده است. ورودي اصلي بنا در جانب شمال است كه با كمك پلكان سنگي به .........؟ سرپوشيده اي منتهي مي گردد. نماي شرقي عمارت شامل ايوان بزرگ و زيباست كه در تمام طول بنا امتداد دارد. اين نما از بيرون به وسيله ستون هاي آجري و گچي از هم مجزا شده اند. نماي غربي عمارت نسبت به قرينه آن در شرق بسيار ساده است. ايوان جنوبي نيز از نظر تزيينات بنا و دكوراسيون، تقريبا" شبيه ايوان شمالي است بجز اين كه در رشته پلكان شرقي - غربي حياط را به طبقه دوم منتقل مي كند.
نارنجستان قوام
نارنجستان قوام يا باغ قوام از عمارات دوره قاجاريه شيراز است كه در محله بالاكفت و در قسمت شرقي انتهاي خيابان لطفعلي خان زند واقع است. احداث اين بنا توسط علي محمد خان قوام الملك 1267-1257 شروع شده و در حدود سال 1300 ه.ق. توسط ميرزا محمدرضا خان نوه قوام الملك اول و پدربزرگ قوام تكميل شده است. اين بنا يك بار توسط ابراهيم قوام مورد مرمت قرار گرفته است
باغ دلگشا
باغ دلگشا حدودا در 300 متری جنوب آرامگاه سعدی واقع است ، این باغ هنوز وسعت قابل توجهی دارد،درختان باغ عمدتا کهنسال بوده و عمارتی تاریخی در وسط باغ قرار دارد. ابتدای ساخت این عمارت به زمان اتابکان فارس (قرن 7 ه.ق)میرسد.شیوه نظم هندسی باغ بر اساس محوریت و هماهنگی با ساختمان طراحی و اجرا شده است. آب قنات سعدی پس از ظاهر شدن در حوض ماهی و عبور از گزرگاه باغ دلگشا را مشروب می سازد
باغ جهان نما
در شهر شیراز در کنار خیابان دروازه قرآن به نام « جهان نما» از اثار بازمانده از دوره کریم خان زند وجود دارد که دیوار آجری با نمای ساده آن از بیرون نمایان است و درون آن ، باغ و عمارتی نظیر عمارت کلاه فرنگی با چهار حوض و محوطه ای وسیع که شبیه باغ موزه پارس است قرار دارد.
بازار وكيل شيراز
از بازارهاي شيراز است كه در زمان كريم خان زند (1172 - 1193 ه.ق) در شرق شيراز در محله درب شاهزاده، در كنار مسجد وكيل و در شرق ميدان شهدا احداث شده است.
معماري اين بنا بر گرفته از بازار قيصريه لار و همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شاه عباس كبير است اما عرض بازار وكيل بيش از ساير بازارهاست. همچنين 74 دهانه طاق ضربي بازار با ارتفاع بيش از 11 متر مرتفع تر از طاق ساير بازارهاست كه البته هم اينك به علت خاكريزي كف بازار، ارتفاع طاق ها به ده متر تقليل يافته است.
اين بازار كه از نظرمعماري داراي سه فضاي عبور و مرور (فضايي براي گذر مشتريان)، حريم مغازه (به ارتفاع تقريبي 2 پله بالاتر از سطح زمين)، فضاي مغازه (محل فروش) است. داراي پنج در بزرگ است كه در چهار سوي آن قرار گرفته است. هم چنين شامل دو رشته شمالي - جنوبي و شرقي - غربي است كه چون صليبي يكديگر را قطع كرده اند. در تقاطع اين دو رشته چهار سوق قرار گرفته است كه بر روي يك هشتي قرار دارد. اين چهار سوق داراي طاق بزرگ ضربي محكمي است و در پاي طاق نيز چند ترنج آجركاري شده است.
در هشتي نيز مغازه هايي چهارگوش در دو طبقه وجود دارد.
ضلع شمالي - جنوبي بازار از دروازه اصفهان شروع مي شود و تا كوچه جنوبي سراي مشير ادامه مي يابد. در دو طرف اين راسته هر قسمت 41 جفت (82 باب) مغازه وجود دارد كه در جلو هر يك سكويي از قطعات سنگي بزرگ كه بر روي آن، ترنج هايي برجسته حجاري شده است. در اين بازار براي مصونيت از رطوبت، مغازه ها را در حدود يك متر فراتر از سطح زمين ساخته اند. مغازه ها اغلب داراي پستو بوده و در دو طبقه طراحي شده اند.
در شمال شرقي اين راسته، چند كاروانسراي قديمي به نام هاي روغني، گمرك و احمدي ساخته شده است كه در ورودي آنها در درون بازار است. هر يك از اين كاروانسراها داراي چندين حجره مي باشند.
آستانه سيدعلاءالدين حسين(ع) شیراز
آرامگاه حضرت سيد علاءالدين حسين، فرزند امام موسي كاظم (ع) و برادر حضرت شاه چراغ (ع) معروف به حسين كوچك است كه در ميدان آستانه در جنوب شرقي شيراز و در محله بالا كفت واقع شده است.
در اواخر قرن هشتم و اوايل قرن نهم، يعني در زمان قتلغ خان حاكم فارس بناي اوليه آرامگاه سيد علاءالدين حسين ساخته شد. آرامگاه درون باغي كه به باغ قتلغ معروف بود، قرار داشت. بعد از مدتي باغ مزبور ويران گشت و قبر امام نيز ناپديد شد.
در اواسط عهد صفوي شخصي به نام ميرزا علي كه از مدينه به شيراز آمده بود، قبر امام را پيدا نمود و آن را تعمير اساسي كرد. بعد از آن خليل سلطان ذوالقدر حاكم فارس (918-926) در زمان سلطنت شاه اسماعيل صفوي به تجديد بنا و تزيين آن پرداخت و در سال 923 كار تزيين آرامگاه را به پايان رساند.
تخت جمشید
لرستان
آب و هوا
صنايع دستي و سوغاتي ها
در ميان شهر خرم‌آباد و برفراز يك تپه بزرگ سنگي، قلعه معروف و تاريخي «فلك‌الافلاك» قرار دارد. در زير تپه‌اي كه قلعه بر روي آن ساخته شده، يك چشمه بزرگ جاري است. تاريخ بنا و نام‌سازنده اصلي آن مشخص نيست، ولي در گذشته به نام قلعه «شاپور خواست» مشهور بوده است. از زمان قاجاريه‌بر اين قلعه "فلك الافلاك" مي‌گويند. قلعه 8 برج دارد و محيط كلي آن 60/228 متر است ارتفاع بلندترين ديوارآن تا سطح تپه 5/22 متر است.
ارتفاعات، منابع آبي و پوشش گياهي متنوع استان، باعث پيدايش زندگي جانوري وحشي در كوهستان‌ها ودشت‌ها شده است. مهّمترين اين جانوران عبارتند از: خرس قهوه‌اي، گرگ، گراز، كفتار، روباه، شغال، قوچ، آهو،پلنگ، خدنگ و انواع خزندگان.در اين استان پرندگان مانند كبك، تيهو، كبوتر، لك لك، حواصيل، غاز، مرغابي، عقاب، سار سينه پشت گلي(افرَملچ) كه گروهي بومي و گروهي مهاجرند، يافت مي‌گردد.آب‌هاي استان نيز انواع ماهي‌ها از جمله زردماهي، قزل‌آلا، كپور و ماهي كور دارد. ماهي كور از نادرترين‌ماهي‌هاي جهان است كه در آسيا تنها دو گونه آن، يكي در موصل عراق و ديگري ديگري در غار تنگ هفت‌خرم‌آباد كشف شده است.مناطق حفاظت شده و شكار ممنوع استان لرستان عبارتند از: مناطق حفاظت شده اشترانكوه و سفيدكوه درخرم‌آباد و مناطق حفاظت شده سفيد كوه و دره نگاه در نزديكي دورود.
به فاصله 50 كيلومتري در محدوده اليگودرز و بروجرد در جهت شمال غربي - جنوب‌شرقي رشته كوه اشتران كوه واقع شده است. پخچال‌هاي طبيعي اين كوه بسيار زيبا در تمام سال از برف و يخ‌پوشيده است.اشتران كوه قلل متعددي دارد كه بلندترين قله آن «سن بران» مي‌باشد كه 4100 متر از سطح دريا ارتفاع دارد.اين رشته كوه از شرق به غرب به شكل مارپيچ است و در هر پيچ يك نيمدايره تشكيل مي‌دهد كه به اين‌نيمدايره‌ها «چال» مي‌گويند. در انتهاي هر چال، يخچال‌هاي دائمي وجود دارد. چال‌هاي اشترانكوه عبارتند از:ميشان، كبود، بران، فيال سون، پنجم، پيار و همايون.
اين مسجد كه به «مسجد شاه» نيز معروف است، از يادگارهاي دوره فتحعليشاه قاجاراست. صحن مسجد با طول و عرض 47*61 متر با حوضي در ميان، سه درگاه بزرگ دارد. درگاه شمالي تاق‌مفقَرَنس زيبايي‌دارد كه با كاشي و گچ‌كاري آذين شده و دري دو لنگه‌دارد. بر بالاي لنگه چپ در، جملاتي ازپيغمبر(ص)نوشته‌شده است. تاريخ آن 1291 هجري قمري است
معرفی
موقعيت جغرافيايي
استان لرستان با 28559 كيلومتر مربع مساحت در غرب ايران قرار دارد. براساس آخرين تقسيمات‌سياسي و اداري در سال 1375، شهرستانهاي استان عبارتند از: خرم آباد، بروجرد، اليگودرز، دورود،كوهدشت، ازنا، دلفان، سلسله و پلدختر، شهرستان خرم‌آباد مركز استان لرستان است. اين استان از شمال به‌استان‌هاي مركزي و همدان، از جنوب به استان خوزستان، از شرق به استان اصفهان و از غرب به استان‌هاي‌كرمانشاه و ايلام محدود است.
استان لرستان سرزمين كوهستاني است. اشترانكوه با 4050 متر ارتفاع بلندترين نقطه استان لرستان است وپست‌ترين نقطه آن در جنوبي‌ترين ناحيه استان واقع شده و حدود 500 متر از سطح درياي آزاد ارتفاع دارد.
جمعیت استان
اين استان در سال 1375 حدود 1584434 نفر جمعيّت داشته است كه 56/53 درصد آن در نقاط شهري و26/45 درصد آن در نقاط روستايي سكونت داشته‌اند.
تاريخ و فرهنگ
استان لرستان از مناطق باستاني ايران است و آثار ديرينه‌اي را در خود جاي داده است. اقوام‌مهاجر در هزاره سوم و چهارم پيش از ميلاد در كوهساران زاگرس اسكان يافته و سرزمين بين‌النهرين (دورودنواحي امروزي) را تصرف كردند. به استناد نوشته‌هاي كتيبه‌هاي بابلي، آشوري و ايلامي، ساكنان كوهساران‌زاگرس طايفه‌هايي مانند: لولوبي، مانايي، كاسي، گوتي، آمادا و پارسوا بوده‌اند.
انقراض كاسي‌ها در هزاره دوّم‌پيش از ميلاد، با يورش دولت مقتدر ايلام صورت گرفت. اسكندر مقدوني در حمله به ايران اين نواحي راتصرف كرد. در دوره ساسانيان، پشتكوه و پيشكوه را شخصي از خاندان معروف هرمزان اداره مي‌كرد. اعراب درسال 21 هجري قمري، پس از فتح حلوان نواحي شمالي را گرفتند و در سال 21 هجري قمري، نهاوند و قسمت‌جنوبي لرستان را نيز به تصرف خود در آوردند. در سال 22 هجري قمري، حسنويه كرد اين منطقه را به تصرف‌خود درآورد و خاندان او تا سال 500 هجري قمري بر لرستان تسلط داشتند.
همزمان با استلاي مغول بر ايران، لرستان به دو قسمت لربزرگ و لركوچك تقسيم شد. اتابكان لربزرگ كه‌اصلاً از كردان شام بودند، از حدود نيمه اول قرن هشتم تا نيمه اول قرن نهم هجري قمري حكومت كردند. اتابكان‌لركوچك (1006 - 508 ه . ق) كه چندين امير معتبر داشتند، موقعيت خود را تا دوره صفويه حفظ كردند و درسال 1006 هجري قمري توسط شاه عباس اول منقرض شدند. پس از آن حكومت لرستان به خاندان اميري به‌نام حسين محول شد كه تا اوايل دوره قاجار حكومت كردند. از آن پس، حكومت لرستان را گاهي حكام‌بروجرد و زماني حكام شوشتر به عهده داشته‌اند .
استان لرستان از نظر فرهنگي نيز يكي از مناطق ويژه ايران است كه مجموعه‌اي از سنن ديرين و باستاني راپديد آورده است. برخي از پژوهشگران، لران را شاخه‌اي از نژاد ايراني مي‌دانند كه در نيمه اوّل هزاره اول پيش ازميلاد از شرق درياي خزر با اين منطقه مهاجرت كرده‌اند. مردم لرستان كنوني، با بختياري‌ها و كردها پيوند نژادي‌دارند. زبان مردم اين استان لفري و لَكي است. لك‌ها بيشتر در كوهدشت و الشتر و لرها در اطراف خرم‌آبادمستقرند. گويش‌هاي لري و لكي، دستوري ويژه و واژه‌هاي بي شماري دارند.
استان لرستان داراي سه نوع آب و هواي متفاوت است كه عبارتند از: آب و هواي ناحيه سرد كوهستاني كه زمستان‌هاي سرد و تابستان‌هاي معتدل دارد و مناطق بروجرد، دورود، ازنا،نورآباد و الشتر را در بر مي‌گيرد. آب و هواي ناحيه معتدل مركزي كه بهار آن از اوايل اسفند آغاز و تا ارديبهشت ماه‌ادامه مي‌يابد و شهرستان خرم‌آباد در قلمرو اين ناحيه قرار دارد. آب و هواي ناحيه گرم جنوبي كه به علّت تأثيربادهاي گرم خوزستان، تابستان‌هاي گرم و زمستان‌هاي نسبتاً معتدل دارد و پلدختر و ناحيه پايي در قلمرو اين‌نوع آب و هوا قرار دارند.
صنايع دستي لرستان در سه نوع متمايز عشايري، روستايي و شهري شكل گرفته‌اند.بيشتر توليدات صنايع دستي عشايري به مصرف خانوار مي‌رسد و كمتر به بازار عرضه مي‌شود.
انواع صنايع‌دستي عشاير لر عبارتند از: سياه چادر، چيت، قالي و گليم
صنايع دستي روستايي را قالي، گليم، رنگرزي و جاجيم‌بافي تشكيل مي‌دهند
عمده صنايع دستي شهري نيز خراطي، نمدبافي، قلم زني، ورشوسازي، قالي و گليم بافي‌هستند
مهّمترين سوغاتي‌هاي استان گليم، جاجيم، روتختي، روفرشي، روميزي، سجاده، گيوه زنانه و سراميك‌مي‌باشد.
علاوه بر سوغاتي‌هاي صنايع دستي، انواع شيريني‌ها، حلوا، عسل و روغن حيواني نيز در شمارسوغاتي‌هاي مهّم استان به حساب مي‌آيند و طرفداران بسياري دارند.
موزه ها
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
قلعه فلك الافلاك ، خرم‌آباد
در ورودي قلعه به يك راهرو سرپوشيده منتهي مي‌شود كه در سمت غربي آن 2 اتاق و در سمت شرقي آن‌يك اتاق وجود دارد. اين راهرو با شيب كم به صحن اوّل قلعه مرتبط مي‌شود. صحن اول 5/22*31 متر درجهت شمالي - جنوبي است و 8 اتاق دارد. در شمال شرقي آن، راهرويي ساخته شده كه با 7 پلّه به محوطه‌اي‌كه چاه معروف نيز در آن واقع شده، منتهي مي‌شود. در گذشته آب مورد نياز ساكنان قلعه از اين چاه تأمين‌مي‌شده است. در جنوب قلعه، راهرويي وجود دارد كه به صحن قلعه راه دارد.
صحن دوم قلعه مستطيل شكل به مساحت 21*29 متر است. طول اين صحن در جهت شرقي - غربي است‌و 16 اتاق دارد. كف اتاق‌ها 5/1 متر بلندتر از كف حياط است و ورودي آنها، 4 پله دارد. در قسمت جنوبي آن 3اتاق و 3 كفش كن و در شمال آن، 14 اتاق و 4 كفش‌كن و در سمت شرقي، 5 اتاق و 3 كفش‌كن و در قسمت غربي‌كه تازه‌ساز است 14 اتاق و 2 راهرو وجود دارد.در شمال شرقي قلعه، راهرويي است كه به اتاق تاريك كه گويا زندان بوده است، منتهي مي‌شود و سپس باپله‌هايي به پشت‌بام منتهي مي‌گردد.
كنگره‌هاي قلعه، به فرمان رضا شاه ساخته شده‌اند. در اطراف تپه نيز، آثار سنگ قلوه‌اي ديده مي‌شود وبرج‌هاي جنوبي بر بناي سنگ قلوه‌اي نهاده شده‌اند. قلعه فلك الافلاك در دوره پهلوي محل نگهداري زندانيان‌سياسي بود. اين قلعه يكي از بناهاي تاريخي است كه با گذشت زمان هنوز استوار و پابرجاست و اثري مهّم ومحكم با ارزش جهانگردي فراوان است. بخشي از اين قلعه به موزه تبديل شده است. 
گورستان هره باغ ، خرم‌آباد
مناطق حفاظت شده و شکارگاه ها ، لرستان
اشتران كوه ، اليگودرز
مسجد سلطاني ، بروجرد
مسجد سلطاني بروجرد، يكي از حوزه‌هاي علميه ديني فعال ايران است كه 16 حجره دارد. اين حجره‌هادرهاي افرسي مشبك دارند كه هر يك شاهكاري از نوع درهاي مشبك هستند. بر ايوان غربي و بر ديوار جنوبي‌ايوان، سنگ نبشته‌اي از زمان فتحعلي شاه قاجار باقي مانده كه نشان مي‌دهد، در زمان حكومت محّمد تقي ميرزاحسام السلطنه براي رفاه اهالي بروجرد، ماليات خبازان را بخشيده‌اند. اين مسجد از مهّمترين مساجد استان‌لرستان است كه از لحاظ قدمت تاريخي و معماري قابل توجه است. مرحوم آيت الله العظمي بروجردي ازمدرساني است كه در اين حوزه تدريس كرده‌اند و سال‌ها رهبر شيعيان جهان بوده‌اند.
امام‌زاده جعفر ، بروجرد
كنده كاري و منبت كاري روي لنگه‌هاي در و حاشيه آن از هنر و زيبايي فراوان، هر بيننده‌اي را براي مدّتهامجذوب مي‌كند و شاهكاري از هنر دوره صفوي است.داخل حرم، هشت ضلعي است كه در وسط آن معجري ازچوب و ورشو قرار دارد. صاحب قبر را، فرزند امام موسي كاظم (ع) مي‌دانند، ولي نام اصلي صاحب قبر، عبداللهبن الحسين المكغوف... ابن الحسن (ع) است
