معرفی
پیشینه تاریخی
شواهد و مدارک باستان شناختی نشان می دهد این منطقه از اولین زیستگاههای انسان به شمار می رفته و یکی از مراکز مهم جمعیتی در زاگرس میانی محسوب می شده است تمامی ادوار زندگی انسان از عهد حجر تا دوره های تمدنی پیش از تاریخ و سپس تا تشکیل حکومتهای بزرگ سیر تحول خود را در این محدوده طی کرده است . در هزاره چهارم ق . م استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی است . بازرگانان این منطقه با بازرگانان شوشی و بین النحرینی داد و ستد و تبادل کالا داشتند .
در دوره ساسانی ، استان کرمانشاه بیش از هر دوره دیگری از اعتبار و رونق خاصی برخوردار بود . شهر یاران ساسانی به علت نزدیکی این منطقه به پایتخت آنها یعنی تیسفون ایام تابستان را در قصرهای ییلاقی این منطقه می گذراندند .
موقعيت جغرافيايي
استان كرمانشاه با مساحتي معادل 434,24 كيلومتر مربع در غرب ايران واقع شده است. براساس‌آخرين تقسيمات اداري و كشوري در سال 1375، شهرستان‌هاي استان كرمانشاه عبارتند از: اسلام آباد غرب،پاوه، جوانرود، سرپل ذهاب، سنقر، صحنه، قصرشيرين، كرمانشاه، كنگاور، گيلان غرب و هرسين. اين استان ازشمال به استان كردستان، از جنوب به استان‌هاي لرستان و ايلام، از شرق به استان همدان و از غرب به كشورعراق محدود شده است.
جمعیت استان
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ش ، جمعیت استان کرمانشاه بالغ بر 1778596 نفر است و حدود سه در صد از جمعیت کل کشور را تشکیل می دهد . از این تعداد 35/59 در صد در نقاط شهری و 30/39 در صد در نقاط روستایی زندگی می کنند و بقیه غیر ساکن هستند . از جمعیت این استان 14/4 در صد در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار دارند . 14/55 در صد بین 15 تا 64 ساله و 71/40 در صد کم تر از 15 ساله هستند.
تاريخ و فرهنگ
اقوام مهاجر "گوتي يا كاسي" در هزاره سوم و چهارم قبل از ميلاد در كوهساران زاگرس سكونت‌داشتند و سرانجام بين النهرين را تصرف كردند. به استناد كتيبه‌هاي بابل، آشور و عيلام، طوايفي به نام‌هاي‌لولوبي، گوتي، فايري، آمودا و پارسفوا نيز در دامنه‌هاي زاگرس ساكن بوده‌اند.
لولوبي‌ها يا لولوها اجداد لرها محسوب مي‌شوند و در زمان‌هاي گذشته در ذهاب، شهرزور و سليمانيه زندگي‌مي‌كرده‌اند. براي نخستين بار نام ماد به صورت "آماده‌اي"در حملات آشوريان به نواحي كردستان فعلي ذكرگرديده است. بنابراين مي‌توان دريافت كه از هزار سال قبل از ميلاد قوم ماد در دامنه‌هاي زاگرس سكونت داشته‌است. غير از مادها، دو طايفه ديگر به نام پارس‌ها و كردها نيز در شمار ساكنان دامنه‌هاي زاگرس ذكر شده است.ساخت شهر كرمانشاه به بهرام، شاه ساساني منسوب است كه در روزگار پدر فرمانروايي ايالت كرمان را داشت وبدين جهت به «كرمانشاه» لقب يافته بود. كرمانشاه پس از شكست ايرانيان در نهاوند به تصرف عرب‌ها درآمد. درقرن چهارم هجري قمري سلسله كوچكي از اكراد به نام حسنويه در ولايت غرب استقلال يافتند. مؤسس اين‌سلسله، نزديك 50 سال حكمفرمايي كرد و قلعه بزرگ سرماج را در مجاورت دينور به عنوان مقر و محل دفاين‌و نفايس خود قرار داد. در سال 441 ه . ق سلطان طغرل سلجوقي صد هزار سپاهي به تسخير قلعه سرماج فرستادو پس از 4 سال آن را تسخير كرد. در دوره سلجوقيان، كرمانشاه شهري آباد بود و خليفه عباسي براي مقابله بامسعود سلجوقي بدين شهر لشكر كشيد.
در دوره مغول و در حمله هلاكو به بغداد، اين شهر آسيب فراوان ديد.اين منطقه در دوره تيموريان، در شمار بلاد همدان به شمار مي‌آمد و در قرون نهم و دهم هجري، بارها موردتهاجم عثمانيها قرار گرفت. به گفته سياحان خارجي، در روزگار صفويه، كرمانشاه شهري پرنعمت و آباد بود وكاروانسراها و پل‌هاي متعدد داشت. خاصه آن كه به علّت علاقه شديد صفويه به اماكن متبركه و اهميّت ارتباطي‌آن با كربلا و نجف، اين شهر رونق فراوان يافت. در زمان حكومت نادر ، قلعه قديمي شهر ويران و قلعه‌اي ديگرساخته شد. كريمخان زند، كرمانشاه را تصرف كرد و بالاخره كرمانشاه در عهد قاجار مركز ولايات غرب و والي‌نشين شد. محمّد علي ميرزاي دولتشاه، فرزند فتحعليشاه، براي مقابله با عثمانيها در شهر كرمانشاه استقرار گرفت.مردم استان كرمانشاه همانند ديگر شهرهاي ايران، در جنبش مشروطيت، نقش فعالي داشتند.
كرمانشاه درجنگهاي جهاني اوّل و دوم به تصرف قواي بيگانه درآمد. كرمانشاه امروزي استاني آباد است و مركز آن شهركرمانشاه مي‌باشد.استان كرمانشاه از مناطق كردنشين سرزمين ايران است. زبان كردي از خويشاوندان نسبي زبان فارسي است ومشابهت‌هاي فراوان با قواعد دستوري و ديگر خصوصيات زبان فارسي دارد. زبان كردي گويش‌هاي متفاوتي‌دارد كه از مهّمترين آنها مي‌توان به گويش‌هاي كلهري، اورامي، سوراني (جافي)، لكي و گويش فارسي اشاره كرد.نژاد مردم استان كرمانشاه آريايي است. بر بستر خصوصيات قومي، نژادي، زباني و باورهاي مذهبي مردم‌كرمانشاه نظام فرهنگي مردم استان شكل گرفته و شاعران و نويسندگان مشهوري از آن برخواسته‌اند.
نژاد
کردهای کرمانشاه همچون کردهای کردستان آریایی تبار و از ساکنان قدیم فلات ایران هستند . در متون سومری و آشوری برخی از ساکنان زاگرس را ( کرتی ) ( کارتی ) و ( کارد ) یاد کرده اند و در منابع ارمنی واژه ( کردوخ ) بر آنها اطلاق شده است . برخی نیز بر این اعتقادند که این قوم یکی از شعبه های نژاد آریایی است که در هزاره دوم ق . م وارد ایران شدند و در کوه های زاگرس سکنی گزیدند .
زبان
زبان اهالی کرمانشاه کردی است . زبان کردی که شاخه ای از زبان شمال غربی ایرانی میانه است . به دلیل داشتن ادبیات مکتوب اهمیت خاصی دارد . با این حال از زبانهای دیگر از جمله زبانهای عربی ، ارمنی ، ترکی و فارسی لغات بسیار در آن راه یافته است .
سابقه تاریخی کردها موجب پیدایش گویشهای بی شماری شده است که برخی از آنها عبارتند از :
گویش کردی کلهری ، گویش کردی اورامی ، گویش کردی سورانی ، گویش لکی
مذهب
اکثر قریب به اتفاق جمعیت استان کرمانشاه را مسلمانان شیعه تشکیل می دهند و در صدر نیز خواهران و برادران اهل تسنن هستند . گروهی نیز زیر پوشش بدعتهای دینی با نام اهل حق با حفظ آداب و مناسک و معتقدات دین کهن ایران باستان یعنی زردشتی و همچنین با التقاطی از اسلام به حیاط دینی خود ادامه میدهند .
آب و هوا
استان كرمانشاه در معرض جبهه‌هاي مرطوب مديترانه‌اي قرار دارد كه در برخورد با هواي سردارتفاعات زاگرس، به برف و باران تبديل مي‌شوند. در استان كرمانشاه چهار اقليم متفاوت قابل تشخيص است
اوّل: "زمستان ملايم و تابستان گرم و خشك" كه شهرستان‌هاي قصرشيرين، سرپل ذهاب و دهستان ازگله درجنوب غربي جوانرود را شامل مي‌شود.
دوّم: "زمستان و تابستان خنك" كه شهرستان‌هاي پاوه و جوانرود وبخش كرند از توابع شهرستان اسلام‌آباد غرب را دربر مي‌گيرد.
سوم: اقليم "نيمه خشك و استپي خنك" كه‌شهرستان‌هاي سنقر و دهستان پشت دربند از توابع شهرستان كرمانشاه را در بر مي‌گيرد.
چهارم: اقليم "نيمه خشك‌و استپي گرم" كه شهرستان‌هاي كنگاور صحنه و هرسين را شامل مي‌شود. به طور كلي استان كرمانشاه از نظر آب‌و هوايي به دو منطقه گرمسير (غرب) و سردسير در ساير نواحي تقسيم مي‌شود
بادهاي مهّم استان كرمانشاه عبارتند از: "بادهاي غربي" كه رطوبت نسبي اقيانوس اطلس و مديترانه را به‌قلمرو اين استان منتقل مي‌كند و موجب بارندگي مي‌شود. اين باد بيشتر در فصل‌هاي زمستان و بهار مي‌وزد."بادهاي شمال" كه در فصل تابستان مي‌وزند و در اعتدال آب و هواي بخشي از استان و كاهش گرماي آن مؤثراندو "باد سام يا سموم" كه تنها در منطقه نوار مرزي مي‌وزد و هواي آن را در تابستان‌ها بسيار گرم و غير قابل تحمل‌مي‌سازد و زيان‌هاي بسياري به بار مي‌آورد.
صنايع دستي و سوغاتي ها
كرمانشاه از دير باز يكي از: مركز صنايع دستي ايران بوده است اهم صنايع دستي‌سوغاتي‌هاي استان كه عمدتاً توسط عشاير روستائيان توليد مي‌شود، عبارتند از: قالي، گليم و جاجيم، جولاريسي، موج، چيغ، وسايل سنتي آشپزخانه و لوازم چوبي، گيوه و كفش، قلمزني،حكاكي، شيشه گري، حجاري، فلز كاري، نمد مالي، چرم سازي و شيريني كاك.
موزه ها
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
بناي بيستون
اين بنا در شمال كاروانسراي صفوي بيستون ، و در روبروي فرهاد تراش ، در زير جاده قديمي همدان ، كرمانشاه واقع شده است . بناي مورد بحث كه در جهت شرقي ـ غربي ساخته شده داراي پلاني تقريباً مستطيل شكل بوده و از دو بخش تشكيل شده است . بخش شرقي به ابعاد 80*85 متر مي باشد كه ديوارهاي پيرامون آن به عرض 40/2 متر است . ورودي اين بنا در ضلع شرقي مي باشد . بخش غربي نيز به ابعاد 55*44 متر است كه از طريق يك ورودي به بخش شرقي مرتبط مي شود . اين بخش در حقيقت حياط خلوت مجموعه را شكل مي دهد .
نماي روكار ديوارهاي بنا به وسيله بلوك هاي سنگي تراشيده ، ساخته شده ولي قسمت داخلي ديوارها با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته است . در ديوارهاي بيروني اين بنا به فواصل معين ، پشت بندي هاي مستطيل شكلي به طول متوسط 10/3 متر ايجاد شده است . بر روي برخي از بلوك هاي سنگي بنا ، علائم حجاران ساساني نقش شده است .
كاوش هاي باستان شناختي نشان داده است كه اين بنا هرگز در دوره ساساني تكميل نشده و به صورت نيمه كار رها شده است زيرا تنها ديوارهاي پيراموني بنا ساخته شده است . ولي مورخين اشاره مي كنند كه خسرو پرويز قصد داشته كه اين كاخ را تكميل كند
ولي هرگز موفق به تكميل آن نشده است . در دوره ايلخاني با ساختن 64 اتاق در داخل بنا ، از آن به عنوان كاروانسرا استفاده نموده اند .
نقوش طاق بستان ، كرمانشاه
پس از ورود به مدخل طاق بستان، اوّلين سنگ نگاره به اردشير دوّم مربوط است. اردشير بين اهورامزدا وميترا قرار گرفته، روي خود را به سوي اهورامزدا برگردانده و با دست چپ حلقه مودت را از وي دريافت مي‌كند.زير پاي شاه و اهورامزدا دشمن يا «اهريمن» بر زمين افكنده شده است. بعد از اين نقش، طاق كوچكي قرار داردكه پيكره شاپور دوم و پسرش شاپور سوم بر آن ديده مي‌شود. بالاي هر كدام از اين سنگ نگاره‌ها در سطوري به‌خط پهلوي ساساني صاحب نقش معرفي شده است.
در سوّمين بخش از اين مجموعه، مدخل طاق از بالا تاپايين سنگ نگاره زيبايي از نقش فرشتگان بالدار، درخت زندگي، مجالس شكار گراز در بيشه‌زار و شكار مرغان‌و... به‌جامانده است كه همراه با نوازندگان، يك مجلس شادماني را حكايت مي‌كند. در پايين اين نقش، سواري براسب، زره پوش و مسلح است كه برخي آن را «نقش پيروز ساساني» و برخي ديگر نقش خسرو پرويز مي‌دانند.
بناي اصلي معبد آناهيتا چهار ضلعي است و طول ديوارهاي آن 230 متر است. قطر اين ديوارها در بيشترنقاط به 18 متر مي‌رسد كه عظمت باستاني آن را به خوبي نشان مي‌دهد. پلكان اصلي بنا دو طرفه و چسبيده به‌ديوار است. اختلاف سطح پست‌ترين تا بلندترين نقطه بناي ناهيد 30 متر و به صورت پله پله و شبيه بناهاي‌هخامنشي است. در پاي ديوار شرقي بنا، يك گورستان صخره‌اي مربوط به دوران پارتي كشف شده است. اموات‌اين قبور رو به بناي آناهيتا دفن شده‌اند.
تكيه معاون الملك ، كرمانشاه