معرفی
موقعيت جغرافیایی
استان سيستان و بلوچستان با ۱۷۹۵۵۷۹ كيلومتر مربع مساحت، پس از استان خراسان بزرگترين استان‌كشور است و شهرستان‌هاي آن عبارتند از: ايرانشهر، چابهار، خاش، زابل، زاهدان، سراوان و نيك شهر. شهرزاهدان مركز استان است. اين استان از دو ناحيه سيستان و بلوچستان تشكيل شده است و در سمت شرق باكشورهاي پاكستان و افغانستان مرز مشترك دارد. در قسمت جنوب با درياي عمان و از قسمت شمال و شمال‌غرب با استان خراسان و در قسمت غرب با استان كرمان و استان هرمزگان همجوار است. استان سيستان و بلوچستان از نظر موقعيت طبيعي در اواخر دوران سوم زمين‌شناسي در اثر جنبش‌هاي‌كوه‌زايي از دريا جدا شده و از آن پس ابتدا با رسوبات آهكي از نوع دريايي و سپس از رسوباتي با مواد نسبتاًدرشت و نرم روي هم انباشته شده است. قسمت جنوبي استان كه به مكران معروف است، يكي از مناطق درحال فرونشستن تدريجي است و علّت آن نيز ضخامت زياد رسوبات رس ماسه‌اي دوران سوم است. ارتفاعات‌استان به دوران دوم و سوم زمين‌شناسي تعلّق دارد و سنگ‌هاي آن اغلب آهكي و گچي است.
بعضي از كوه‌هاي‌اين استان (مانند: آتشفشان تفتان) به اواخر دوران سوم و اوايل دوران چهارم تعلّق دارد. ارتفاعات سيستان وبلوچستان جزو رشته كوه‌هاي مركزي ايران و شامل ناهمواريهاي شرق چاله لوت و ارتفاعات ديواره شرقي وجنوبي چاله جازموريان است. پهناي كوهستان‌ها از شمال به جنوب افزايش مي‌يابد و در فاصله ايرانشهر -كوهك به بيشترين حد خود مي‌رسد. اين ناهمواريها شامل دو قسمت كوه‌هاي سيستان و كوه‌هاي بلوچستان‌است.
جمعیت استان
اين استان در سال 1375، حدود 722579نفر جمعيّت داشته است كه از اين تعداد 12/46 درصد در نقاط‌شهري و 75/52 درصد در نقاط‌روستايي سكونت داشته و بقيه غيرساكن بوده‌اند.
تاريخ و فرهنگ
استان سيستان و بلوچستان به لحاظ خصوصيات طبيعي و پيشينه اسكان، از دو منطقه كاملاًمتمايز سيستان و بلوچستان تشكيل شده است. سيستان امروزي قسمت شمال استان است. مورخين بناي‌سيستان را به گرشاسب يكي از نوادگان كيومرث نسبت داده‌اند. ناحيه مذكور به دليل موقعيت خاص استراتژيكي‌و جغرافيايي در تمام دوران تاريخي از اهميّت به سزايي برخوردار بوده است. كتيبه‌هاي بيستون و تخت جمشيدسيستان را يكي از ممالك شرقي داريوش ذكر كرده‌اند. نام سيستان از "سكا" كه يكي از اقوام آريايي بود، گرفته‌شده است. "سكاها" در حدود سال 128 پيش از ميلاد سيستان را به تصرف خود در آورده‌اند. در عصر ساسانيان‌تا قرن اوّل اسلام ولايت سيستان موقعيت ممتازي به دست آورده بود.
در زمان اردشير بابكان، سيستان جزو متعلقات دولت ساساني به شمار مي‌آمد و در سال 23 هجري قمري،اعراب مسلمان به اين سرزمين دست يافتند و سرانجام در زمان معاويه مردم اين خطه به اطاعت كامل اعراب درآمدند. اولين فرمانرواي معروف اين سرزمين "يعقوب ليث صفاري " بود. سيستان تا چند قرن تحت سلطه امراي‌صفاري باقي ماند. صفاريان، سامانيان، غزنويان و سلجوقيان هر يك مدّتي اين سرزمين را تحت سلطه خودداشته‌اند. در زمان مغولان، خرابي‌هاي زيادي در سيستان بوجود آمد.
در سال 914 هجري قمري، شاه اسماعيل صفوي سيستان را تصرف نمود و در زمان حكومت نادرشاه،اختلاف‌هاي داخلي سبب خرابي‌هاي زيادي در اين سرزمين شد. قديمترين نام بلوچستان "مكا" است و به مرورمكران تبديل شده است. مكران به قسمت جنوبي بلوچستان گفته مي‌شود. كلمه بلوچستان نيز از زماني به اين‌سرزمين اطلاق شد كه بلوچ‌ها در آن سكونت اختيار كردند.
طبق آثار بدست آمده از تپه‌هاي بلوچستان، تاريخ اين سرزمين به 3000 سال پيش از ميلاد مي‌رسد. در زمان‌خلافت خليفه دوم، اين سرزمين به وسيله اعراب فتح و يكي از سرداران عرب به حكومت آن منصوب شد. درسال 304 هجري قمري، بلوچستان به وسيله ديلمان فتح شد. سلجوقيان، بلوچستان را اشغال نمودند وبلوچستان تابع كرمان شد. بعد از حكومت نادر، بلوچستان اسماً جزو ايران بود و حكومت محلي مستقلي‌نداشت. در زمان محمّد شاه قاجار ناحيه ايرانشهر به تصرف وي درآمد، پس از آن رفته رفته تمامي نواحي‌ساحلي بلوچستان زير سلطه حكومت مركزي قرار گرفت.
مجموعه اقوام ساكن در استان سيستان و بلوچستان همراه با سنن و شيوه‌هاي خاص زندگي، به تنهايي يكي‌از جاذبه‌هاي بي نظير و چشمگير منطقه است. دو ايل مهّم «براهويي و بلوچ» در منطقه سيستان و بلوچستان‌زندگي مي‌كنند. نحوه معيشت و زيست، الگوهاي سكونت، سنت‌ها و آداب و رسوم و سرانجام ايل راه‌ها ازجمله جاذبه‌هاي فرهنگي و ديدني اين شيوه زندگي است. گروهي از دانشمندان و سخن‌سرايان به ايالت سيستان‌منسوب‌اند كه به آنان سنجري و سگزي گويند. شعراي به نام سيستان عبارتند از: «ابوالحسن علي بن جولوغ فرخي‌گزي»، «ابوالفرج سجزي»، «قاضي احمد» و «ابوسعيد سگزي». در دوران طلايي سيستان مشاهيري از آن‌برخاسته‌اند كه عبارتند از: فرخي سيستاني، يعقوب ليث و رستم.
آب و هوا
منطقه سيستان و بلوچستان با توجه به موقعيت جغرافيايي، از يك طرف تحت تأثير جريان‌هاي جوي‌متعدد و از طرفي ديگر تحت تأثير فشار زياد عرض‌هاي متوسط قرار دارد كه مهّم‌ترين پديده مشهود اقليمي آن‌گرماست. پديده قابل توجه در وضعيت هواشناسي اين منطقه، بادهاي شديد موسمي، طوفان شن، رگبارهاي‌سيل‌آسا، رطوبت زياد و مه صبحگاهي است. اين استان داراي تابستان‌هاي گرم، طولاني و زمستان‌هاي كوتاه‌است. سردترين شهر استان، زاهدان و گرم‌ترين شهر آن ايرانشهر است. نواحي ساحلي درياي عمان به علّت‌رطوبت ناشي از مجاورت با دريا، آب و هواي گرم و رطوبت نسبتاً بيشتري دارد.
استان سيستان و بلوچستان يكي از خشك‌ترين استان‌هاي كشور محسوب مي‌شود. ميزان بارندگي از شرق‌به غرب استان افزايش مي‌يابد و در نواحي ساحلي استان ميزان رطوبت نسبي بسيار بالاست. استان سيستان وبلوچستان از جهات مختلف در معرض بادهاي موسمي و فصلي است كه اهم اين جريانات بادي عبارتند از :
باد120 روزه سيستان (لوار)، باد قوس، باد هفتم (گاوكش)، باد نم بي يا باد جنوب، باد هوشاك، بادهاي مرطوب وموسمي اقيانوس هند، باد شمال يا گوريچ و باد غربي يا گرد.
صنايع دستي و سوغاتي ها
در سيستان و بلوچستان به ويژه در سيستان، بيشترين شمار شاغلين به صنايع دستي در رشته گليم، قاليچه وقالي و پشتي بافي فعاليت مي‌كنند. صنايع دستي آن عبارتند از: قالي بافي، خورجين بافي، سوزن بافي، كرك بافي،سكه و دگمه دوزي، خامه دوزي، چادر بافي، پريوار دوزي،سياه دوزي، سفال سازي و زينت آلات (جواهر سازي)كه در بين بيشتر خانواده‌ها معمول است. انواع محصولات صنايع دستي استان بعنوان سوغاتي‌هاي ارزشمندي‌بشمار مي‌روند.
موزه ها
موزه زاهدان، زاهدان