معرفی
موقعيت جغرافيايي
استان زنجان كه آنرا «فلات زنجان» نيز مي‌نامند در ناحيه مركزي شمال غرب ايران واقع شده است.زنجان، ابهر و خدابنده شهرستان‌هاي استان زنجان را تشكيل مي‌دهند. استان زنجان از دو منطقه‌كوهستاني و جلگه‌اي تشكيل شده است مناطق كوهستاني آن كه اغلب قلل مرتفع دارند در نواحي شمالي‌شهرستان زنجان قرار دارند و مناطق جلگه‌اي يا دشت‌هاي آن نيز ساير نقاط استان را در بر مي‌گيرد. در ناحيه‌جنوبي زنجان، دشت آبرفتي نسبتاً مسطح و وسيعي وجود دارد كه به ارتفاعات سلطانيه در شمال و ارتفاعات‌قيدار در جنوب محدود مي‌شود. در استان زنجان رودخانه‌هاي متعددي جريان دارند كه مهم‌ترين و پرآب‌ترين‌آنها رودخانه «قزل اوزن» است .
جمعیت استان
در آبانماه 1375، استان زنجان 900890نفر جمعيت داشته است كه از اين تعداد 62/47 درصد در نقاط شهري و 37/52 درصد در نقاط روستايي‌سكونت داشته و بقيه غير ساكن بوده‌اند. نسبت جنسي جمعيت استان 3/101 است.
تاريخ و فرهنگ
استان زنجان يكي از نواحي تاريخي سرزمين ايران است. آثار دوران پيش از تاريخ (هزاره هفتم تااوايل هزاره سوم قبل از ميلاد): در اين منطقه شناسايي شده است. استقرارهاي انساني منطقه ايجرود زنجان درهزاره سوم و دوم پيش از ميلاد حكايت از شكوفايي و تداوم تمدن فلات مركزي ايران در اين ناحيه دارد. ارزيابي‌آثار نقوش سياهرنگ در روي سفال‌هاي نخودي مكشوفه، ارتباط و ادامه تمدن‌هاي تپه حصار دامغان، تپه سيلك‌كاشان و ايجرود زنجان را نشان مي‌دهد. بارزترين آثار دوره تاريخي (هزاره دوّم ق . م تا قرن هفتم ميلادي)، نوعي سفال خاكستري رنگ سياه است كه‌با همزماني مهاجرت اقوام آريايي به اين منطقه مطابقت دارد. ظروف سفالي قوري مانند با لوله نسبتاً بلندي كه‌با مراسم تدفين اموات ارتباط داشت، در كليه قبور اين دوره كشف شده است. طبق مدارك آشوريها، اين منطقه‌در قرن نهم ق. م «آنديا» نام داشته و به احتمال ضغيف اقوام ساكن آن با اقوام لولوبي‌ها وگوتي‌هاي دامنه‌هاي‌زاگرس ارتباط داشته‌اند. سكه‌هاي دريك و ريتون كه در خدابنده كشف شده از آثار دوران حكومت هخامنشي‌است. در دوران اشكانيان و ساسانيان، دره‌هاي زنجان رود و قزل اوزن از رونق بيشتري برخوردار بود. از مهم‌ترين‌اثر اين دوران مي‌توان به آتشكده تشوير اشاره نمود. دوران اسلامي (از قرن هفتم تا نوزدهم ميلادي برابر قرن اول‌تا چهاردهم هجري): با فتح ايران در زمان خلافت عثمان آغاز مي‌شود. متون و آثار موجود نشان مي‌دهد كه اين‌منطقه در سراسر دوران اسلامي به ويژه در قرون چهارم تا هشتم هجري قمري در دوران حكومت لنگريان،سلجوقيان و ايلخانيان از شكوفايي اقتصادي، فرهنگي و هنري جالب توجهي برخوردار بوده است.يكي ازدلايل انتخاب سلطانيه به پايتختي، رونق اقتصادي اين منطقه در قرون هفتم و هشتم هجري قمري بوده است.اين منطقه در حمله مغول آسيب فراوان ديد، ولي در دوره سلطان محمد خدابنده، سلطانيه به بزرگترين پايتخت‌دولت ايلخاني و سرزمين اسلامي تبديل شد. به فرمان اولجاتيو، بارويي به دور سلطانيه كشيده و در وسط آن،قلعه بزرگي ساخته شد . اولجاتيو گنبد بزرگي بعنوان مقبره خود بنا كرد كه همان گنبد معروف خدابنده است. درزمان اولجاتيو، شهر سلطانيه بعد از تبريز يكي از مهم‌ترين شهرهاي ايلخانان بود
پس از انقراض حكومت ايلخاني به دست سربداران درقرن نهم هجري قمري، منطقه زنجان نيز، در فتنه‌تيمور لنگ بشدت تخريب شد. در دوران حكومت صفويه و قاجاريه، بويژه در دوران حكومت شاه طهماسب وآغامحمد خان قاجار، رونق نسبي اقتصادي و فرهنگي در زنجان برقرار بوده است .
آب و هوا
استان زنجان تحت تأثير ناهمواريها و تماس غير مستقيم با توده‌هاي هواي مرطوب غربي و شمالي،دو نوع آب و هواي متفاوت دارد : آب و هواي كوهستاني زمستان‌هاي سرد و پر برف وتابستان‌هاي معتدل دارد وآب و هواي گرم و نيمه مرطوب منطقه طارم عليا تابستان‌هاي گرم و زمستان‌هاي ملايم دارد و رطوبت و ميزان‌بارندگي آن نيز بالا گزارش شده است. ميزان بارندگي در بهار و زمستان بيشتر از ساير فصول است. مدت ماه‌هاي‌خشك استان نسبتاً زياد و بادهاي سرمه (مه) و گرم، مهم‌ترين بادهاي استان هستند. فصل بهار و تابستان،مناسبترين زمان سفر به اين استان است .
صنايع دستي و سوغاتي ها
صنايع دستي و سوغاتي هاي زنجان عبارتند از چاقوهاي ساده و مركب ،فرش،چاروق و مليله كاري،نقره كاري و انواع گليم و جاجيم .
موزه ها
آثار باستانی و جاذبه های گردشگری
گنبد سلطانيه ابهر
در طبقه آخر، پا طاق گنبد و پايه هاي هشت ضلعي مناره ها قرار دارند، ورودي سردابه در ايوان ضلع جنوبي قرار گرفته است طرح سردابه بسيار پيچيده و شامل هفت واحد حجمي است كه با يكديگر ارتباط فضايي ندارند ، عمده ترين عنصرهاي تزئيناتي گنبد سلطانيه عبارتند از تزئينات آجري ، گچبري ، كتيبه نويسي و كاشيكاري كه همگي با هم و با هماهنگي جالب توجهي سامان يافته اند طولاني ترين كتيبه اين بناي تاريخي كتيبه اي است كه در فاصله سيصد و شصت سانتيمتري از كف گنبد نوشته شده و به سوي ايوانها و جرزها ادامه يافته است در اين كتيبه سوره فتح به خط زيباي ثلث نوشته شده است، در طبقه دوم كتيبه اي وجود دارد كه در آن آيه صد و بيست و پنج سوره مباركه بقره به خط كوفي نوشته شده است.
مجموعه آثار كنده‌كاري اين محل، يادگار هنرمندان چيني است كه به فرمان اولجايتو از چين فراخوانده‌شده‌بودند. براساس فرضيه‌اي، غارهاي داش كسن در دوره تاريخي جدا از هم مورد استفاده قرار گرفته است. دردوره نخستين، اين غار نيايشگاه آيين مهر پرستي در عهد ساساني بوده است
دوره دوم كه نقش‌هاي اژدها، برگ‌مو، پيچك و طرح‌هاي اسليمي يادگار آن دوره است، به دوران فرمانروايي ايلخانان تعلق دارد. در نتيجه برش وانتقال سنگ به حصار ارگ سلطانيه، فضاي لازم جهت كنده‌كاري و دخمه سازي در اين محل فراهم شده و اين‌مكان با اندكي تغييرات به آرامگاه تبديل شده است .