3178  |      

درباره قلعه ضحاک

در 3 کیلومتری ایستگاه خراسانک و بر فراز کوهساری که تونل مستقیم و طویل دو کیلومتری راه آهن مراغه به میانه از آن می گذرد بقایای ساختمان مفصل و سنگ و گچی به چشم می خورد که به قلعه ضحاک معروف است . عده ای از باستانشناسان بنای این قلعه را متعلق به دوره ی ماد ها می دانند که بعد ها نیز در دوران هخامنشی ، اشکانی ، ساسانی مورد استفاده قرار گرفته و در دوره های اسلامی به صورت دژ و سیخ بزرگی درآمده است آنچه امروزه بیش از هر چیزی جلب توجه می کند چهار طاق زیبایی از عهد ساسانی است . دو طرف باز این بنا در لب پرتگاهی در کنار دره قرار دارد ابعاد چهار طاقی که به شکل مربع و به ابعاد متر و با پایه هایی به ضلع متر می باشد . که دارای سقفی با پوشش ضربی است . به گفته ی برخی از باستانشناسان بر خلاف طاق های دیگر دوره ی ساسانی از این چهار طاق به عنوان افروختن آتش استفاده نمی شد . بلکه به عنوان برج دیده بانی که مشرف به دره ها و دشت های اطراف بوده است به کار می رفت و مصالح این قلعه به خصوص چهار طاق های آن از آجر های بزرگ سرخ رنگ می باشد که مانند بسیاری از بنا های دوره ی ساسانی آجرهای آن به صورت افقی و قائم روی هم قرار گرفته است بقایای دیواره های سنگی و گچی قلعه ی ضحاک ظاهرا  از دوران ما قبل اسلام است و احتمال می رود در قرون 3 و 4 تعمیرات و الحاقاتی در آن صورت گرفته شده است معهذا این بنا تا قبل از اسلام و تا دوره اسماعیلیه مورد استفاده قرار گرفته است .
 قلعه ضحاک قلعه ضحاک در۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی در ایران واقع شده ‌است . این دژ تاریخی ، احتمالاً بازمانده‌ای از دوران اشکانیان است ، یا معبدی زردشتی بوده و یا محلی برای پادگان نظامی محلی بوده‌ است  .
 قلعه ضحاک ( آژدهاک ) یا داش قلعه در 28 کیلومتری‌ شرق‌ عجب‌ شیر و در ساحل شرقی دریاچه ارومیه و در 95 کیلومتری جنوب تبریز قرار دارد . قلعه ضحاک با بیش از 3000 سال قدمت بر فراز کوه منفرد ، از مکان ‌های مهم اقوام مانایی و ماد ها بوده است . این قلعه در نزدیکی شهرستان عجب شیر در استان آذربایجان شرقی و یکی از مکان ‌های دیدنی است که در ارتفاع ۲۳۰۰متری از بستر رودخانه قلعه  قرار گرفته است . قدمت قلعه ضحاک به اقوام مانایی و ماد ها برمی‌گردد و در تاریخ نام ‌های متعددی از جمله ؛ ضحاک  اژدهاک ، قیز قلعه سی ، داش قلعه سی ، باروآس ، رویی دژ و قلعه گویی ذکر شده است . قلعه ضحاک اولین‌ بار توسط‌ یک‌ هیئت‌ باستانشناسی ‌آلمانی‌ در سال‌ 1971 میلادی‌ مورد بررسی‌ و تحقیق‌ قرار گرفته‌ است . آثار برجای مانده از برج ‌های نیم استوانه ‌ای به نام دروازه قلعه و پوشش دیوار ها که از سنگ ‌های مکعب مستطیلی است ، قدمت آن را تا دوره ساسانی می‌ رساند ولی سفال‌ های به دست آمده از این قلعه مربوط به سده ‌های ششم و هفتم هجری است . از این قلعه که به عنوان یک دژ استفاده می ‌شده ، از سه طرف مشرف به پرتگاه بوده و دیوار های آن کنده کاری شده است . در این قلعه مخازن سنگ ، آب انبار ، آسیاب ، سالن شورا ، حمام و ده ‌ها آثار دیگر وجود دارد . نیمی از اتاق ‌های‌ قلعه بی‌ سقف‌ در زمین‌ کنده‌ شده‌ و نیم‌ دیگر در کوه و‌ به‌ صورت‌ حفره‌ ای ‌درآورده‌ شده‌ است . اغلب‌ این‌ حفره‌ ها چاله آبی‌ هم ( آب‌ انبار ) دارند . همچنین‌ بر دیوار های‌ این‌ حفره‌ های‌ سنگی‌ ، طاقچه‌ های‌ کوچکی‌ کنده شده است . در داش‌ قلعه‌ ضحاک‌ ، تک‌ حفره ‌هائی‌ نیز دیده‌ می ‌شود که‌ تمام‌ آن‌ را در صخره ‌های‌ عمودی‌ کوه‌ کنده ‌اند .علاوه‌ بر این ها ، آب‌ چشمه ‌ای‌ که‌ در دامنه‌ کوه‌ مقابل‌ قرار دارد با فشار متوسط‌ لوله ‌هایی‌ که‌ در زمین‌ کار گذاشته‌ شده از روی‌ پشته‌ مابین‌ گذشته‌ و به‌ ارتفاع‌ قلعه‌ می‌ رسد . مسیر لوله‌ آب‌ از روی‌ بستری‌ که‌ در زمین‌ به‌ وضوح‌ نمایان‌ است‌ معلوم‌ می ‌گردد به‌ علاوه‌ تکه‌ های‌ متعددی‌ از لوله‌ های‌ گلی‌ و بقایائی ‌از قالب‌ سنگی‌ که‌ با بی‌ قیدی‌ از بستر کنده‌ شده‌ است‌ در اطراف‌ دیده‌ می ‌شود . بستر لوله‌ به‌ عرض 50 سانتی‌ متر و عمق آن‌ حداقل‌ یک‌ متر بوده‌ است‌ . لوله‌ های‌ گلی‌ تقریباً از تکه ‌های‌ خورد تکمیل‌ شده‌ در یکدیگر رفته‌ و در بستر قرار گرفته ‌اند . این‌ قلعه‌ از تاراج‌ و کندو کاوهای‌ غیر مجاز در امان‌ نبوده‌ و فضای‌ اطراف‌ قلعه‌ پوشیده‌ از حفره ‌هایی‌ است‌ که‌ توسط‌ غارتگران‌ برای‌ بدست‌ آوردن‌ عتیقه‌ ، زیرورو شده‌ است‌ .
  
 گرچه ضحاک نماد بی بدیل سیاهی و ظلم در تاریخ اسطوره ای ماست  ، اما قلعه ضحاک امروزه پذیرای خیل بی شماری از گردشگرانی است که برای دیدن این قلعه تاریخی به هشترود می روند . در اسطوره ای ایرانی ضحاک سمبل مردی است که ابلیس بر شانه هایش در جوانی بوسه زد و از جای بوسه دو مار رویید ؛ مار هایی که باید هر روز مغز تازه دو جوان را فرو می دادند تا سیر شوند و ضحاک  ، این بدی مجسم بی دریغ بود در شکافتن جمجمه جوانان ایران زمین .
 رسم زمانه این بود تا آهنگری گمنام از پشت کوره آهنگری  ، از لابه لای دم گرم آتش  ، پیشبند چرمین خود بر سر میله زد و درفش کاویانی بر دوش قیام کرد . ضحاک که سر می گرفت همه عمر ، سر داد به تیغ کاوه .
 مردمان هشترود باستانی باور داشته اند که همین ضحاک مار به دوش در 16 کیلومتری جنوب شرقی شهر سراسکند ، مرکز شهرستان هشترود زندگی می کرده  ، در قلعه ای که امروز ما آن را به نام قلعه ضحاک می شناسیم و حتی در خود هشترود محله ای وجود دارد با نام خروجستان ؛ محله ای که در باور اسطوره ای  ، کاوه آهنگر در آن دکان آهنگری داشته و از همان جا قیام خود را آغاز کرده است .
 این اما وجه اسطوره ای ماجراست و مانند همه تاریخ ایران یا آن بخشی از تاریخ که ما ایرانیان آن را نقل کرده ایم  ، دارای 2 وجه افسانه ای و واقعیت است .
 واقعیت داستان اما قلعه ضحاک را قلعه ای اشکانی می داند . این قلعه را اولین بار کلنل مونث ایت انگلیسی کشف کرد که در قشون عباس میرزا مشغول خدمت بود . او این بنا را آتشکده ای از دوران ساسانی دانست و این باور بود تا ولفرام کلایس  ، معمار و باستان شناس آلمانی در سال 1971 بر پایه مطالعه روی اشیای یافت شده از محوطه بنا رای قطعی داد که قلعه ضحاک یک بنای اشکانی است .
 در گرمای خفقان آور این روز ها اگر خواستید یک تعطیلی آخر هفته را بزنید به دل جاده ها ، قلعه ضحاک می تواند مقصد مناسبی باشد . زیبایی دیدنی بنا و هوای خنک آذربایجان بخصوص در دامنه سهند و آن تالاب های طبیعی وسوسه انگیز است .
 حالا اگر راه افتاده اید بدانید که برای رسیدن به قلعه ضحاک 4 راه وجود دارد . مسیر اول : از شهر سراسکند در جهت جنوب شرقی که حرکت کنید ، پس از طی 10 کیلومتر راه پر پیچ و خم به ایستگاه راه آهن خراسانک می رسید . تا اینجای راه حسابی دل و روده شما در پیچ های جاده بالا آمده است ؛ اما نگران نباشید . دوباره سر جای خودش برمی گردد ، چون درست همین جای مسیر است که جاده آسفالت تمام می شود و بقیه راه را باید در جاده های شوسه روستایی بپیمایید . از راه آهن به سمت روستای مکتو بروید . پس از 2 کیلومتر پیچ خوردن و خاکی شدن  ، به یک سه راهی می رسید .
 سمت چپ جاده یک راه فرعی وجود دارد . کافی است کمی در این مسیر باریک و پر پیچ و خم که شیب های تندی هم دارد برانید . پس از 4 کیلومتر راندن که به طور قط شما را به یاد سینمای تریلرهای جاده ای می اندازد ، به قلعه دختر می رسید و تازه اول کار است . بقیه راه را باید پیاده بروید .
 مسیر دوم و سوم در واقع یک مسیر است و انتخاب هر کدام از آنها می تواند یک تست روان شناسی خوب برای شناخت شخصیت شما باشد . اگر از ایستگاه راه آهن خراسانک 200 متر به سمت جنوب بروید به تقاطع جاده شوسه روستای خراسانک به روستای مکتو با راه آهن می رسید . حالا راه خود را از روی ریل راه آهن به سمت چپ ادامه دهید تا به یک تونل برسید . یادتان باشد که مراقب باشید قطاری در حال حرکت روی ریل نباشد . تا اینجای راه را که آمدید 2 انتخاب پیش رو دارید . اگر ذاتا انسانی ماجراجو هستید ، می توانید از داخل تونل حرکت کنید و اگر نا غافل قطاری سر رسید ، در جان پناه های درون تونل پناه بگیرید . فقط فراموش نکنید چراغ قوه ای قوی همراه داشته باشید . پس از عبور از تونل  ، وارد دره سرسبزی می شوید که رودخانه شورچای در آن جریان دارد . شما حالا در جنوب شرقی قلعه ضحاک ایستاده اید و اگر کمی دقت کنید می توانید قسمتی از برج و بارو های آن را ببینید .
 اگر فقط به آن اندازه ماجراجو بوده اید که برای دیدن قلعه ضحاک تا اینجای راه را بیایید ، می توانید از راه باریکی عبور کنید که در سمت چپ دهانه تونل بر اثر عبور و مرور بازدیدکنندگان به وجود آمده است . پس از طی 2 کیلومتر در این مسیر می توانید از ضلع غربی محوطه به درون آن صعود کنید .
 مسیر چهارم : مسیر چهارم مخصوص آدم های باصفا ست . آنها که از راهپیمایی در مسیری روستایی لذت می برند . از راه آهن خراسانک به سمت روستای عربلو حرکت کنید . پس از عبور از داخل روستا به یک صخره عظیم می رسید . از گذرگاه های این صخره خودتان را به دره و ساحل رود قرانقو برسانید . حالا می توانید از ضلع شمالی وارد قلعه شوید .
 اینک شما درون قلعه ضحاک ایستاده اید . یعنی محلی که تاکنون در کاوش های باستان شناسی مجموعه ای از اتاق ها و راهرو ها در آن کشف شده است . سال گذشته کاوشگران موفق شدند محل زندگی حکمران قلعه ضحاک را هم کشف کنند ؛ محلی که گچ روی دیوار آن بر خلاف اتاق های دیگر قلعه با گچ ریزدانه اندود شده بود و آثاری از رنگ آمیزی نیز روی دیوار ها کشف شد . در این منطقه قطعات گچبری شده ای کشف شد که روی آن اشکال هندسی و گل و گیاه نقش شده بود . در ضمن 2 قطعه گچبری بسیار نفیس هم یافته شد که روی آن نقش گردونه خورشید حک شده است .
 آناهیتا الهه عشق و باروری در ایران باستان  ، الهه ای نیرومند ، زیبا و خردمند بوده است . چشمه حیات در باور ایرانیان باستان از وجود این الهه می جوشد و آناهیتا در بالاترین طبقه آسمان زندگی می کند . به همین دلیل است که بیشتر قلعه های باستانی ایران را بر بلندی ها می ساختند . ایرانیان باستان می خواستند به نیرومندی  ، خردمندی و زیبایی  ، به خود خود زندگی نزدیکتر باشند . با وجود این  ، همین شهود اسطوره ای موجب می شده است دشمنان نتوانند به آسانی به قلعه های مرتفع دسترسی داشته باشند . قلعه ضحاک یکی از باستانی ترین و زیباترین نمونه های بازمانده از چنین قلعه هایی است .
 این قلعه یک مجموعه باستانی است با 10 کیلومتر طول و 2 کیلومتر عرض که کاوش های تاکنون انجام شده در آن این احتمال را تقویت کرده که باستان شناسان با یک شهر بزرگ اشکانی روبه رو شده اند و ادامه کاوش ها می تواند برای شناخت از تمدن اشکانی مفید باشد . پس اگر تمام این سختی ها را تحمل کرده اید و برای دیدن قلعه ضحاک از چنین مسیری گذشته اید ، بدانید که درست در جایی ایستاده اید که روزگاری نبض تمدن ایرانی در آن می زده است.

تصاویر

         

خواندن 2669 دفعه

عضویت در خبرنامه

سامانه پرداخت آنلاین

لطفا مبلغ را در کادر زیر وارد نمایید.

مبلغ:
بابت:

نماد اعتماد و نشان ملی

logo-samandehi

جوملا فارسی