موز مسجد کبود یا مسجد جهانشاه تبریز بازمانده از مجموعه معماری تاریخی بزرگتر به نام مجموعه مظفریه....

 

 

 

 

 

 

 

 

مسجد کبود یا مسجد جهانشاه از مساجد تاریخی تبریز مربوط به دوران قراقویونلوها در قرن نهم هجری است. مسجد کبود در اصل، عضوی از یک مجموعە معماری بزرگ‌تر به نام «مجموعۀ مظفریه» مشتمل بر مسجد، خانقاه، صحن، کتابخانه بود که از آن همه، تنها ویرانه‌های مسجدی به نام مسجد کبود بازمانده است.

در تور تبریز خود به یاد داشته باشید که شما از مسجدی بازدید می کنید که تنها چهار مسجد با این نام و رنگ آبی لاجوردی در جهان وجود دارد، مسجد کبود تبریز، مسجد کبود استانبول، مسجد کبود مزارشریف و مسجد کبود ایروان. با این حال مسجد کبود تبریز در قیاس با مساجد مشابه خود بیشترین کاربرد آبی لاجوردی درتزیین و معماری را در خود دارد و ظرافتهای کاشی کاری و تنوع هنری به کار برده شده در آن نیز بر زیبایی آن افزوده و از این رو فیروزه جهان اسلام لقب یافته است.

این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن در سال ۸۴۵ هجری شمسی (سال 870 قمری) و در زمان سلطان جهانشاه مقتدرترین حکمران سلسله قراقویونلو و به خواست همسرش جان بيگم خاتون (و يا به عقيده برخی از مورخين دخترش صالح) و سرکاری و نظارت بر ساخت آن با عزالدین قاپوچی به سبک معماری آذری بنا شده است. صحن بزرگ مسجد مربع شکل بوده است که حوضی برای وضو در آن قرار داشت و شبستان هایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود داشته‌اند. جالب است بدانید که پاسکال کوست در گذشته از این مسجد با نام مسجد سنی و مسجدی که شیعیان تمایلی به استفاده از آن ندارند یاد کرده ‌است. حال این مسجد نقشی کلیدی در رویداد تبریز 2018 و تور تبریزگردی ایفا می کند.

چنين به نظر می‌رسد که ساختمان مسجد کبود مانند یادبودی از پيروزی‌های جهانشاه بر پا شده است، به طوری که در این خصوص می‌توان به سوره «فتح» که به صورت کامل و به شکل برجسته، زینت‌بخش دور تا دور بالای شبستان بزرگ است که هنوز هم کاملترین نمونه‌ معرق دوران اسلامی‌به شمار می‌روند.

در زلزله سال ۱۱۵۸ شمسی (۱۷۸۰ میلادی) آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زلزله گنبدهای مسجد و تعداد بسیار زیادی از کاشی های لاجوردی این مسجد فرو ریخت. خرابه‌های مسجد برای بیش از ۱۵۰ سال بدون تعمیر باقی ماند تا آنکه در سال ۱۳۱۸ تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقی‌مانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها آغاز شد. در ساختمان گنبدهای مسجد کبود از هیچ سازه‌ای استفاده نشده‌ است همین کار بازسازی گنبدها را با مشکل مواجه کرده بود به طوری که معماران معاصر از چگونگی طراحی و ساخت گنبد بدون سازه مسجد آگاهی نداشتند. در نهایت در ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید و بازسازی گنبد اصلی و گنبد کوچک با طرح و استادکاری استاد محمدرضا معماران بدون سازه انجام شد.

بنای اصلی مسجد کبود، که در نزدیکی موزه آذربایجان قرار دارد، بنایی آجری می‌باشد که آجرها با گچ بندکشی شده است. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی می‌باشد که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچک‌تر واقع شده‌اند. بنای مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ می‌باشد که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شده‌است. این شبستان با سقفی ضربی پوشیده شده است كه قطر دهانه آن 17 متر است و فاصله پایه های سقف ضربی آن، 12 متر است كه بر روی چهار پایه یك محوطه مربع شكل قرار دارد. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز می‌باشد که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع می‌باشد.

می‌بایست به این نکته توجه کرد که این بنا بنیادی چندمنظوره است. منظور از این سخن، اشاره به عملکرد دو وجهی این بنا به عنوان «مسجد-مقبره» یا «مسجد ـ بقعه» است. در جنوبی‌ترین قسمت مسجد (در جنوب صحن کوچک) سردابه‌ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده‌اند و تصور می‌شود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش (یا همسرش) باشند. هرچند بازدید از این دو مقبره برای مسافران تور تبریزگردی مورد غفلت واقع می شود. البته این قبرها در حال حاضر خالی هستند. در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق‌هایی وجود دارد که اخیراً به بقایایی مسجد افزوده شده‌اند و مورد استقبال گردشگران تور تبریز برای عکاسی و ثبت خاطرات قرار می گیرد.

مطالب مرتبط:

بازار بزرگ تبریز

معرفی خانه امیرنظام (موزه قاجار)

معرفی هتل کایا لاله پارک تبریز

 

به کانال تلگرامی ما بپیوندید . azargashtmaleki@